Decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego została wzbogacona o kolejne cztery elementy. Są to: Wesele Górali Bukowińskich, Tradycja wykonywania pisanek batikowych na Lubelszczyźnie, Procesja Bożego Ciała w Myszyńcu, Chodzenie po szczodrokach w Karczmiskach. Obecnie na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajduje się 116 wpisów.

Wesele Górali Bukowińskich

Wesele Górali Bukowińskich to obrzęd przejścia, pielęgnowany przez społeczność Bukowińczyków z Brzeźnicy i sąsiednich miejscowości: Stanowa, Marcinowa oraz Karczówki. Tradycja wywodzi się z Bukowiny Rumuńskiej – krainy, z której po II wojnie światowej przesiedleni zostali polscy osadnicy. 

Symbolicznymi punktami wesela są: błogosławieństwo młodych przez rodziców, orszak weselny, „pripytowanie się” – czyli śpiewane proszenie o wpuszczenie do domu po powrocie z kościoła, obdarowywanie nowożeńców („dulci pohar”) i oczepiny, zwane też „czepieniem młodej”.  

W piątek przed weselem odbywają się przygotowania: zapraszanie gości przez drużbów oraz tworzenie ozdobnych zaproszeń. W dniu ślubu panna młoda ubierana jest przez kobiety z rodziny, czemu towarzyszą tradycyjne pieśni. Później następuje błogosławieństwo rodziców oraz pożegnanie z domem. Orszak weselny prowadzi do kościoła, a po powrocie następuje symboliczne proszenie o wpuszczenie do domu. 

Uroczystość weselna wypełniona jest pieśniami, żartami i symbolicznymi gestami – jak wręczanie prezentów, podanie kaszy mannej zamiast tortu czy humorystyczne wprowadzenie kucharki. Całość wieńczy oczepinowy rytuał przejścia panny młodej w stan zamężny.

Tradycja wykonywania pisanek batikowych na Lubelszczyźnie

Dekorowanie jaj metodą batikową polega na nanoszeniu wzoru z gorącego wosku na skorupkę jajka. Do jego aplikacji wykorzystuje się narzędzia takie jak: szpilka wbita w patyczek (do wzorów kropelkowych) oraz lejek z blaszaną końcówką (do linii i bardziej złożonych ornamentów). Po nałożeniu wzoru jajko zanurza się w barwniku – zazwyczaj zaczynając od najjaśniejszego koloru. Proces ten można powtarzać kilkukrotnie: po każdym barwieniu dodaje się kolejną warstwę wosku, chroniąc wybrane fragmenty przed zafarbowaniem, a następnie zanurza jajko w coraz ciemniejszych barwnikach. Na końcu wosk usuwa się przez podgrzanie i delikatne wytarcie, odsłaniając barwny, wielowarstwowy wzór. Technika ta umożliwia tworzenie skomplikowanych, wielokolorowych kompozycji o wysokich walorach estetycznych.

Tradycja batikowego zdobienia pisanek jest wciąż żywa na Lubelszczyźnie, szczególnie w środowiskach wiejskich – w okolicach Krzczonowa, Biłgoraja, Opola Lubelskiego, Lubartowa, Krasnegostawu, Chełma i Białej Podlaskiej. Wzory i kolorystyka różnią się w zależności od miejscowości, co nadaje każdej lokalnej tradycji unikalny charakter. W Krzczonowie dominują motywy geometryczne i roślinne, w Lubartowie – krzyżowe i gwiaździste, natomiast w okolicach Białej Podlaskiej popularne są wzory inspirowane haftem ludowym. W regionie chełmskim przeważają ornamenty geometryczne. Również kolorystyka bywa charakterystyczna – od wyrazistych zestawień czerwieni i czerni po delikatniejsze, pastelowe kompozycje z wykorzystaniem naturalnej barwy jajka.

Rozkwit tej techniki zdobienia przypada na przełom XIX i XX wieku. Przekazywanie umiejętności odbywa się głównie w ramach rodzinnych tradycji, z pokolenia na pokolenie.

Procesja Bożego Ciała w Myszyńcu

Procesja Bożego Ciała w Myszyńcu to żywa tradycja głęboko zakorzeniona w kurpiowskiej kulturze, sięgająca 1774 roku. Mimo upływu czasu zachowała wiele niezmiennych elementów, które świadczą o ciągłości lokalnego dziedzictwa.

Uroczystości rozpoczynają się mszą świętą z wyraźnymi lokalnymi akcentami: kapłani ubrani w ornaty z regionalnym haftem wchodzą do świątyni w asyście strzelców, a liturgia zawiera elementy dialektu kurpiowskiego. W momencie podniesienia Najświętszego Sakramentu rozlegają się salwy i dźwięk ligawki. Następnie wyrusza procesja, prowadzona przez kapłana niosącego zabytkową monstrancję z 1731 roku. Jej obecna forma, ukształtowana w latach 30. XX wieku, obejmuje m.in. feretrony, chorągwie i sztandary – przypisane od pokoleń konkretnym wsiom i rodzinom. Ich kolejność w procesji jest niezmienna, a wiele z nich to obiekty zabytkowe z XVIII wieku.

Procesji towarzyszy tradycyjny strój kurpiowski, noszony przez uczestników i organizatorów. Obecny od ponad dwóch wieków, nadaje uroczystości wyjątkowy charakter i wyraża przywiązanie do lokalnej tożsamości. Procesja przechodzi ulicami miasta, zatrzymując się przy czterech ołtarzach polowych – od lat zlokalizowanych w stałych miejscach i przygotowywanych przez te same grupy mieszkańców. Ich dekoracje – zielonokurpiowskie hafty, wycinanki i kwiaty z bibuły – odzwierciedlają specyfikę kultury kurpiowskiej. Ciekawostką jest trójczłonowa leluja zwana „hostyją”, przypominająca monstrancję, znana od początku XX wieku.

Chodzenie po szczodrokach w Karczmiskach

Chodzenie po  szczodrokach w Karczmiskach to tradycja niematerialnegodziedzictwa kulturowego, kultywowana od ponad 100 lat w Karczmiskach Pierwszych i Drugich (woj. lubelskie). Obrzęd odbywa się co roku 5 stycznia, w wigilię święta Trzech Króli. Tego dnia lokalne grupy kolędnicze – dzieci, młodzież i dorośli – odwiedzają domy mieszkańców, śpiewając charakterystyczne kolędy i przyśpiewki, często w lokalnej gwarze.

Kolędnicy, zwani scodrocarzami, witają się okrzykiem: „Kożcie śpiwoć! Kożcie!”. Jeśli gospodarze odpowiadają „Śpiwojta!”, zapraszają ich do środka, gdzie składają życzenia i są częstowani słodyczami, owocami, pieniędzmi oraz wypiekanymi na tę okazję rogalikami – szczodrokami W przypadku odmowy kolędnicy śpiewają żartobliwe przyśpiewki piętnujące skąpstwo, np.:

„Nie piekła, nie piekła
 Pojechała na łopacie do piekła
 Nie młóciuł, nie młóciuł,
 By mu wicher stodoline przewrócił.”

Tradycja prawdopodobnie wywodzi się z przełomu XIX i XX wieku, gdy mieszkańcy prosili o pomoc w trudnych czasach, a w podzięce śpiewali kolędy. Obecnie chodzenie po  szczodrokach  to okazja do integracji, radości i pielęgnowania więzi społecznych. Choć obrzęd ewoluował, jego istota – wspólnotowość i gościnność – pozostaje niezmienna.

Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego zobowiązuje Państwa-Strony do prowadzenia inwentaryzacji tradycji obecnych na ich terytorium. Wpisy na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego pozwalają na dokumentowanie różnorodnych praktyk kulturowych oraz promują ich ochronę i kontynuację. Za prowadzenie listy odpowiada Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Wszystkie społeczności, grupy i osoby praktykujące tradycje niematerialnego dziedzictwa mogą zgłaszać swoje propozycje do wpisu. Obecnie Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego liczy 116 wpisów, w tym cztery najnowszych, które przedstawiamy powyżej.