Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Prezydent RP, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, uznaje za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury (art. 15.1). Minister składa taki wniosek po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków (art.15.2). Procedurę i kryteria wyboru popników historii dookreśla dokument: Kryteria i procedury uznawania obiektu za Pomnik Historii, przyjęty i zarekomendowany do stosowania w 2005 r. przez Radę Ochrony Zabytków, który zawiera również wzór dokumentacji zgłoszenia.

Procedurę uznawania za pomnik historii prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa w imieniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do NID spływają pisma wnioskowe i dokumentacje oraz opinie Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków dotyczące danych wniosków. NID poddaje zgłoszenia szczegółowej analizie formalnej i merytorycznej oraz wizytuje kandydujący zabytek w celu zapoznania się z jego obecnym stanem zachowania, sposobem utrzymania, użytkowania itp. Konkluzje w postaci opinii co do zasadności propozycji uznania obiektu za pomnik historii przekazywane są pod obrady działającej przy Ministrze Rady Ochrony Zabytków. Członkowie Rady podczas posiedzeń dyskutują nad poszczególnymi kandydaturami i głosują za lub przeciw udzieleniu im swojej rekomendacji. Po uzyskaniu rekomendacji Rady, Minister występuje do Prezydenta RP o uznanie danego zabytku za pomnik historii, natomiast NID opracowuje projekt rozporządzenia wraz z uzasadnieniem i załącznikiem graficznym, który przekazywany jest Kancelarii Prezydenta RP za pośrednictwem MKiDN. Jeśli wniosek Ministra uzyska akceptację, procedurę zamyka podpisanie rozporządzenia przez Prezydenta RP i publikacja dokumentu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Do pobrania:

Kryteria wyboru

Procedury wyboru

Wzór dokumentacji zgłoszenia

Pomniki historii posiadają własne logo wraz z Księgą Znaku. Logo we wszystkich dopuszczalnych wersjach wraz z Księgą Znaku jest własnością NID, który posiada prawa autorskie do jego wykorzystywania.

W celu wykorzystania znaku promocyjnego pomników historii należy każdoroazowo uzyskać zgodę Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Logotyp zostanie udostępniony na pisemną prośbę właściciela obiektu, którą należy skierować na adres: promocja@nid.pl.

Logo powinno być stosowane przez właścicieli, zarządców i opiekunów pomników historii. Można je wykorzystać do oznaczenia obiektu w terenie oraz we wszelkich publikacjach tradycyjnych i internetowych mających na celu popularyzację zabytku o najwyższej randze w kraju. Znak graficzny ma za zadanie przybliżyć społeczeństwu pojęcie Pomnika Historii i wzmożyć zainteresowanie oznaczonymi tym znakiem obiektami.

Narodowy Instytut Dziedzictwa przekazuje bezpłatnie logo pomników historii, z zastrzeżeniem jego użytkowania zgodnie z Księgą Znaku (Logo manual), która określa warunki korzystania z logo, jego konstrukcję, pola ochrony, dopuszczalne wersje kolorystyczne jak również wzór tablic, służących do oznakowania obiektów uznanych przez Prezydenta RP za pomnik historii.

Mamy nadzieję, że przekazany Państwu znak graficzny okaże się przydatnym narzędziem w dobrym zarządzaniu najcenniejszymi dla polskiej kultury zabytkami.

Obecnie za pomniki historii uznano 131 zabytków.

Wszystkie obiekty opisane są na portalu zabytek.pl, gdzie dostępna jest również mapa pomników historii.

Poniżej prezentujemy listę w kolejności alfabetycznej.

1. Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3. Bochnia – kopalnia soli
4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7. Chełmno – stare miasto
8. Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
9. Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
10. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
11. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
12. Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
13. Frombork – zespół katedralny
14. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
16. Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
17. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście
18. Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
19. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
20. Gliwice – radiostacja
21. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
22. Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
23. Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
24. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
25. Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
26. Grunwald – Pole Bitwy
27. Jabłeczna – prawosławny klasztor św. Onufrego
28. Janów Podlaski – Stadnina koni
29. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
30. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
31. Kamieniec Ząbkowicki – zespół architektoniczno-krajobrazowy
32. Kamień Pomorski – zespół katedralny
33. Kanał Augustowski – droga wodna
34. Kanał Elbląski
35. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
36. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
37. Kazimierz Dolny
38. Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
39. Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
40. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
41. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
42. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
43. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
44. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
45. Kraków – dzielnica Nowa Huta
46. Kraków – historyczny zespół miasta
47. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
48. Kraków – opactwo Cystersów w Mogile
49. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
50. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
51. Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
52. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
53. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
54. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
55. Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
56. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich
57. Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
58. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
59. Lubostroń – zespół pałacowo-parkowy
60. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
61. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
62. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
63. Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
64. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
65. Małujowice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła
66. Międzyrzecz – zamek piastowski z zespołem dworsko-parkowym
67. Nieborów i Arkadia – zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
68. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy
69. Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
70. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
71. Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
72. Olsztyn – zamek kapituły warmińskiej
73. Opatów – zespół kolegiaty pw. św. Marcina Biskupa
74. Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
75. Ostrów Lednicki
76. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
77. Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
78. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
79. Płock – Wzgórze Tumskie
80. Poznań – historyczny zespół miasta
81. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
82. Przemyśl – zespół staromiejski
83. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
84. Puławy – zespół pałacowo-parkowy
85. Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
86. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
87. Radom – zespół klasztorny Bernardynów
88. Radruż – zespół cerkiewny
89. Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego
90. Rokitno – Sanktuarium Matki Bożej Rokitniańskiej
91. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
92. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
93. Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
94. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
95. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
96. Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
97. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
98. Stoczek Klasztorny – Sanktuarium Matki Pokoju
99. Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
100. Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
101. Sulejów – zespół opactwa cystersów
102. Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego
103. Supraśl – Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny
104. Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
105. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
106. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
107. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
108. Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
109. Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
110. Toruń – Stare i Nowe Miasto
111. Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
112. Tum – zespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego
113. Tykocin – historyczny zespół miasta
114. Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
115. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
116. Wąchock – zespół opactwa cystersów
117. Warszawa – gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
118. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
119. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
120. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
121. Wieliczka – kopalnia soli
122. Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
123. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
124. Wrocław – zespół historycznego centrum
125. Wrocław – Hala Stulecia
126. Zabrze – zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
127. Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
128. Ziębice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jerzego
129. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
130. Żórawina – kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej wraz z dziełem budownictwa obronnego
131. Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna

Zespół Zadaniowy ds. Pomników Historii
tel. +48 22 551 56 67
e-mail: nid@nid.pl