Powrót
Pomniki historii

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia określa się cechy zabytku świadczące o jego szczególnej wartości, precyzyjnie wyznacza  jego granice i zamieszcza schematyczną mapę z lokalizacją i granicami obiektu.

Pomniki Historii, oprócz znaczenia dla polskiego dziedzictwa kulturalnego, powinny wyróżniać się m.in. znaczeniem ponadregionalnym, dużymi wartościami historycznymi, naukowymi i artystycznymi, być utrwalone w świadomości społecznej i stanowić źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń. Do tego prestiżowego grona mogą dołączać krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa oraz ich zespoły, dzieła budownictwa obronnego, zabytki techniki, parki i ogrody, cmentarze, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź związane z działalnością wybitnych osobistości lub instytucji oraz zabytki archeologiczne.

Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się, coraz pełniej odzwierciedlając bogactwo form i różnorodność polskich zabytków.

Procedura

Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Prezydent RP, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, uznaje za Pomnik Historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury (art. 15.1). Minister składa taki wniosek po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków (art.15.2). Procedurę i kryteria wyboru Pomników Historii dookreśla dokument: Kryteria i procedury uznawania obiektu za Pomnik Historii, przyjęty i zarekomendowany do stosowania w 2005 r. przez Radę Ochrony Zabytków, który zawiera również wzór dokumentacji zgłoszenia.

Procedurę uznawania za Pomnik Historii prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa w imieniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do NID spływają pisma wnioskowe i dokumentacje oraz opinie Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków dotyczące danych wniosków. NID poddaje zgłoszenia szczegółowej analizie formalnej i merytorycznej oraz wizytuje kandydujący zabytek w celu zapoznania się z jego obecnym stanem zachowania, sposobem utrzymania, użytkowania itp. Konkluzje w postaci opinii co do zasadności propozycji uznania obiektu za Pomnik Historii przekazywane są pod obrady działającej przy Ministrze Rady Ochrony Zabytków. Członkowie Rady podczas posiedzeń dyskutują nad poszczególnymi kandydaturami i głosują za lub przeciw udzieleniu im swojej rekomendacji. Po uzyskaniu rekomendacji Rady, Minister występuje do Prezydenta RP o uznanie danego zabytku za Pomnik Historii, natomiast NID opracowuje projekt rozporządzenia wraz z uzasadnieniem i załącznikiem graficznym, który przekazywany jest Kancelarii Prezydenta RP za pośrednictwem MKiDN. Jeśli wniosek Ministra uzyska akceptację, procedurę zamyka podpisanie rozporządzenia przez Prezydenta RP i publikacja dokumentu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Do pobrania:

Kryteria wyboru

Procedury wyboru

Wzór dokumentacji zgłoszenia

 

Identyfikacja wizualna Pomników Historii

Pomniki Historii posiadają własne logo wraz z Księgą Znaku. Logo we wszystkich dopuszczalnych wersjach wraz z Księgą Znaku jest własnością NID, który posiada prawa autorskie do jego wykorzystywania.

Logo powinno być stosowane przez właścicieli, zarządców i opiekunów pomników historii. Można je wykorzystać do oznaczenia obiektu w terenie oraz we wszelkich publikacjach tradycyjnych i internetowych mających na celu popularyzację zabytku o najwyższej randze w kraju. Znak graficzny ma za zadanie przybliżyć społeczeństwu pojęcie Pomnika Historii i wzmożyć zainteresowanie oznaczonymi tym znakiem obiektami.

Narodowy Instytut Dziedzictwa przekazuje bezpłatnie logo Pomników Historii, z zastrzeżeniem jego użytkowania zgodnie z Księgą Znaku (Logo manual), która określa warunki korzystania z logo, jego konstrukcję, pola ochrony, dopuszczalne wersje kolorystyczne jak również wzór tablic, służących do oznakowania obiektów uznanych przez Prezydenta RP za Pomnik Historii.

Mamy nadzieję, że przekazany Państwu znak graficzny okaże się przydatnym narzędziem w dobrym zarządzaniu najcenniejszymi dla polskiej kultury zabytkami.

Do pobrania:

Księga znaku „Pomnik Historii”

Logo „Pomnik Historii”

Aktualny spis Pomników Historii

Obecnie za Pomniki Historii uznano 125 zabytków:

  1. Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
  2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
  3. Bochnia – kopalnia soli
  4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
  5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
  6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
  7. Chełmno – stare miasto
  8. Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
  9. Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
  10. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
  11. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
  12. Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
  13. Frombork – zespół katedralny
  14. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
  15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
  16. Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
  17. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście
  18. Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
  19. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
  20. Gliwice – radiostacja
  21. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
  22. Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
  23. Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
  24. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
  25. Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
  26. Grunwald – Pole Bitwy
  27. Jabłeczna – prawosławny klasztor św. Onufrego
  28. Janów Podlaski – Stadnina koni
  29. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
  30. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
  31. Kamień Pomorski – zespół katedralny
  32. Kanał Augustowski – droga wodna
  33. Kanał Elbląski
  34. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
  35. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
  36. Kazimierz Dolny
  37. Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
  38. Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
  39. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
  40. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
  41. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
  42. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
  43. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
  44. Kraków – dzielnica Nowa Huta
  45. Kraków – historyczny zespół miasta
  46. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
  47. Kraków – opactwo Cystersów w Mogile
  48. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
  49. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
  50. Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
  51. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
  52. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
  53. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
  54. Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
  55. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich
  56. Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
  57. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
  58. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
  59. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
  60. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
  61. Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
  62. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
  63. Małujowice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła
  64. Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
  65. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy
  66. Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
  67. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
  68. Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
  69. Olsztyn – zamek kapituły warmińskiej
  70. Opatów – zespół kolegiaty pw. św. Marcina Biskupa
  71. Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
  72. Ostrów Lednicki
  73. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
  74. Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
  75. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
  76. Płock – Wzgórze Tumskie
  77. Poznań – historyczny zespół miasta
  78. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
  79. Przemyśl – zespół staromiejski
  80. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
  81. Puławy – zespół pałacowo-parkowy
  82. Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
  83. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
  84. Radom – zespół klasztorny Bernardynów
  85. Radruż – Zespół cerkiewny
  86. Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego
  87. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
  88. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
  89. Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
  90. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
  91. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
  92. Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
  93. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
  94. Stoczek Klasztorny – Sanktuarium Matki Pokoju
  95. Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
  96. Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
  97. Sulejów – zespół opactwa cystersów
  98. Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego
  99. Supraśl – Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny
  100. Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
  101. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
  102. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
  103. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
  104. Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
  105. Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
  106. Toruń – Stare i Nowe Miasto
  107. Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
  108. Tum – zespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego
  109. Tykocin – historyczny zespół miasta
  110. Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
  111. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
  112. Wąchock – zespół opactwa cystersów
  113. Warszawa – gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
  114. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
  115. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
  116. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
  117. Wieliczka – kopalnia soli
  118. Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
  119. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
  120. Wrocław – zespół historycznego centrum
  121. Wrocław – Hala Stulecia
  122. Zabrze – zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
  123. Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
  124. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
  125. Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna

Subskrybuj newsletter NID

Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj najświeższe informację ze świata kultury.

Księgarnia NID

Sprawdź nasze produkty w księgarni. Zamawiaj bez wychodzenia z domu już teraz!

Platforma szkoleniowa

Zapisz się na naszą platformę e-szkoleniową i dowiedz się jak zarządzać dziedzictwem i wykorzystać jego potencjał.

Skip to content