Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia określa się cechy zabytku świadczące o jego szczególnej wartości, precyzyjnie wyznacza  jego granice i zamieszcza schematyczną mapę z lokalizacją i granicami obiektu.

Pomniki Historii, oprócz znaczenia dla polskiego dziedzictwa kulturalnego, powinny wyróżniać się m.in. znaczeniem ponadregionalnym, dużymi wartościami historycznymi, naukowymi i artystycznymi, być utrwalone w świadomości społecznej i stanowić źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń. Do tego prestiżowego grona mogą dołączać krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa oraz ich zespoły, dzieła budownictwa obronnego, zabytki techniki, parki i ogrody, cmentarze, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź związane z działalnością wybitnych osobistości lub instytucji oraz zabytki archeologiczne.

Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się, coraz pełniej odzwierciedlając bogactwo form i różnorodność polskich zabytków.

Procedura

Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Prezydent RP, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, uznaje za Pomnik Historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury (art. 15.1). Minister składa taki wniosek po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków (art.15.2). Procedurę i kryteria wyboru Pomników Historii dookreśla dokument: Kryteria i procedury uznawania obiektu za Pomnik Historii, przyjęty i zarekomendowany do stosowania w 2005 r. przez Radę Ochrony Zabytków, który zawiera również wzór dokumentacji zgłoszenia.

Procedurę uznawania za Pomnik Historii prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa w imieniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do NID spływają pisma wnioskowe i dokumentacje oraz opinie Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków dotyczące danych wniosków. NID poddaje zgłoszenia szczegółowej analizie formalnej i merytorycznej oraz wizytuje kandydujący zabytek w celu zapoznania się z jego obecnym stanem zachowania, sposobem utrzymania, użytkowania itp. Konkluzje w postaci opinii co do zasadności propozycji uznania obiektu za Pomnik Historii przekazywane są pod obrady działającej przy Ministrze Rady Ochrony Zabytków. Członkowie Rady podczas posiedzeń dyskutują nad poszczególnymi kandydaturami i głosują za lub przeciw udzieleniu im swojej rekomendacji. Po uzyskaniu rekomendacji Rady, Minister występuje do Prezydenta RP o uznanie danego zabytku za Pomnik Historii, natomiast NID opracowuje projekt rozporządzenia wraz z uzasadnieniem i załącznikiem graficznym, który przekazywany jest Kancelarii Prezydenta RP za pośrednictwem MKiDN. Jeśli wniosek Ministra uzyska akceptację, procedurę zamyka podpisanie rozporządzenia przez Prezydenta RP i publikacja dokumentu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Do pobrania:

Kryteria wyboru

Procedury wyboru

Wzór dokumentacji zgłoszenia

Identyfikacja wizualna Pomników Historii

Pomniki Historii posiadają własne logo wraz z Księgą Znaku. Logo we wszystkich dopuszczalnych wersjach wraz z Księgą Znaku jest własnością NID, który posiada prawa autorskie do jego wykorzystywania.

Logo powinno być stosowane przez właścicieli, zarządców i opiekunów pomników historii. Można je wykorzystać do oznaczenia obiektu w terenie oraz we wszelkich publikacjach tradycyjnych i internetowych mających na celu popularyzację zabytku o najwyższej randze w kraju. Znak graficzny ma za zadanie przybliżyć społeczeństwu pojęcie Pomnika Historii i wzmożyć zainteresowanie oznaczonymi tym znakiem obiektami.

Narodowy Instytut Dziedzictwa przekazuje bezpłatnie logo Pomników Historii, z zastrzeżeniem jego użytkowania zgodnie z Księgą Znaku (Logo manual), która określa warunki korzystania z logo, jego konstrukcję, pola ochrony, dopuszczalne wersje kolorystyczne jak również wzór tablic, służących do oznakowania obiektów uznanych przez Prezydenta RP za Pomnik Historii.

Mamy nadzieję, że przekazany Państwu znak graficzny okaże się przydatnym narzędziem w dobrym zarządzaniu najcenniejszymi dla polskiej kultury zabytkami.

Do pobrania:

Księga znaku „Pomnik Historii”

Logo „Pomnik Historii”

Aktualny spis Pomników Historii

Obecnie za Pomniki Historii uznano 125 zabytków:

1. Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3. Bochnia – kopalnia soli
4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7. Chełmno – stare miasto
8. Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
9. Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
10. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
11. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
12. Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
13. Frombork – zespół katedralny
14. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
16. Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
17. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście
18. Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
19. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
20. Gliwice – radiostacja
21. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
22. Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
23. Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
24. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
25. Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
26. Grunwald – Pole Bitwy
27. Jabłeczna – prawosławny klasztor św. Onufrego
28. Janów Podlaski – Stadnina koni
29. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
30. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
31. Kamień Pomorski – zespół katedralny
32. Kanał Augustowski – droga wodna
33. Kanał Elbląski
34. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
35. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
36. Kazimierz Dolny
37. Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
38. Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
39. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
40. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
41. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
42. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
43. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
44. Kraków – dzielnica Nowa Huta
45. Kraków – historyczny zespół miasta
46. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
47. Kraków – opactwo Cystersów w Mogile
48. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
49. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
50. Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
51. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
52. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
53. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
54. Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
55. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich
56. Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
57. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
58. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
59. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
60. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
61. Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
62. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
63. Małujowice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła
64. Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
65. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy
66. Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
67. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
68. Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
69. Olsztyn – zamek kapituły warmińskiej
70. Opatów – zespół kolegiaty pw. św. Marcina Biskupa
71. Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
72. Ostrów Lednicki
73. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
74. Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
75. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
76. Płock – Wzgórze Tumskie
77. Poznań – historyczny zespół miasta
78. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
79. Przemyśl – zespół staromiejski
80. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
81. Puławy – zespół pałacowo-parkowy
82. Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
83. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
84. Radom – zespół klasztorny Bernardynów
85. Radruż – Zespół cerkiewny
86. Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego
87. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
88. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
89. Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
90. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
91. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
92. Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
93. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
94. Stoczek Klasztorny – Sanktuarium Matki Pokoju
95. Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
96. Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
97. Sulejów – zespół opactwa cystersów
98. Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego
99. Supraśl – Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny
100. Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
101. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
102. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
103. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
104. Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
105. Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
106. Toruń – Stare i Nowe Miasto
107. Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
108. Tum – zespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego
109. Tykocin – historyczny zespół miasta
110. Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
111. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
112. Wąchock – zespół opactwa cystersów
113. Warszawa – gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
114. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
115. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
116. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
117. Wieliczka – kopalnia soli
118. Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
119. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
120. Wrocław – zespół historycznego centrum
121. Wrocław – Hala Stulecia
122. Zabrze – zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
123. Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
124. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
125. Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna