Powrót
Ewidencja zabytków

Zasoby analogowe

Jednym z podstawowych zasobów archiwalnych znajdujących się w Narodowym Instytucie Dziedzictwa jest Krajowa Ewidencja Zabytków, której prowadzenie zostało powierzone NID na podstawie zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie nadania statutu z dnia 30 stycznia 2020 r.

W Zespole ds. Rejestru i Ewidencji Zabytków gromadzone, opracowywane i udostępniane są karty ewidencyjne zabytków nieruchomych, ruchomych, zabytków techniki oraz AZP. Podstawowym celem ewidencji jest rozpoznanie zasobu zabytkowego poprzez badania historyczne i terenowe oraz jego udokumentowanie.

Typy dokumentacji ewidencyjnej

W naszym archiwum można znaleźć następujące typy dokumentacji ewidencyjnej:

  • karta zielona architektury i budownictwa
    Powstała w 1958 roku i była wykonywana do końca lat 60. XX w. Zawiera podstawowe dane o obiekcie ze zdjęciem i rzutem zabytku. Większość kart dotyczyło zabytków architektury i budownictwa wzniesionych do poł. XIX w., ale wykonywano również karty dla wybitniejszych dzieł późniejszych, karty dla parków i cmentarzy oraz założeń urbanistycznych. Dziś karty zielone stanowią cenny, choć już archiwalny zbiór informacji o obiektach zabytkowych, ich ówczesnym zasobie i stanie zachowania.
  • karta biała zabytków architektury i budownictwa
    Została opracowana 1975 roku pod kierunkiem prof. Wojciecha Kalinowskiego. Zawiera ona, oprócz danych uwzględnionych na karcie zielonej, obszerniejsze informacje. Formularz karty umożliwia dokumentację wszelkich istniejących typów zabytków nieruchomych i ich zespołów. Od lat dziewięćdziesiątych wykorzystywany jest również do sporządzania opracowań urbanistycznych i ruralistycznych.
  • karta obiektu niewpisanego do rejestru
    Ewidencja na kartach zabytku nieruchomego niewpisanego do rejestru zaczęła powstawać po 2003 roku na podstawie najnowszej Ustawie o ochronie zabytków. Karta zawiera podstawowe dane, jedno zdjęcie oraz szkic sytuacyjny z lokalizacją obiektu w terenie.
  • karty adresowe zabytków
    Powstały w latach 80. XX wieku. Ich pomysłodawcą był prof. Wojciech Kalinowski. Był to spis adresowy architektury i budownictwa, który miał na celu umożliwienie pełnego rozpoznania przez wojewódzkich konserwatorów zasobów zabytkowych i możliwości ich waloryzacji. Karty zawierają podstawowe informacje o obiektach zainteresowania konserwatorskiego. Obecnie są one uzupełnieniem dokumentacji ewidencyjnej.
  • ewidencje zabytkowej zieleni
    Dokumentacja ewidencyjna historycznych parków i ogrodów składa się z części opisowej i graficznej. Część opisowa zawiera: podstawowe dane administracyjne obiektu, historię z opisaniem kolejnych faz przekształceń układu kompozycyjno-przestrzennego, analizę stanu istniejącego oraz zachowania substancji zabytkowej a także wnioski dotyczące sposobu ochrony konserwatorskiej. Część graficzna zawiera fotografie i plany istniejącego założenia.
  • karty ewidencyjne cmentarzy
    Karta ewidencyjna cmentarza zawiera dane administracyjne i adresowe, plany cmentarzy, wycinki map oraz zdjęcia. W kartach znaleźć można m.in. informacje o najstarszych i najciekawszych nagrobkach, a także zadrzewieniu (starodrzewiu), czasie powstania, przynależności wyznaniowej oraz istniejącej dokumentacji i bibliografii dotyczącej danego cmentarza.
  • teczki urbanistyczne
    Teczki ewidencji miast zabytkowych to dokumentacja opisująca 1264 miasta oraz 24 wsie. Jest to zamknięty zbiór dokumentacji stworzonej w latach 1962-1963. Teczka ewidencyjna miasta zawiera krótki rys historyczny miejscowości, charakterystykę układu przestrzennego i zabudowy, często wykazy obiektów zabytkowych zlokalizowanych na terenie tej miejscowości, odrysy archiwalnych planów i fotografie.
  • karty ewidencyjne zabytków ruchomych techniki
    Na tych kartach zinwentaryzowano zabytki techniki znajdujące się w miejscach pierwotnego użytkowania lub zdemontowane, lecz nie przeniesione do muzeów. Karta ewidencyjna ruchomych zabytków techniki jest dość obszernym opracowaniem zawierającym opis obiektu, jego historię, zdjęcia oraz rysunki techniczne. Najliczniejszym zbiorem obiektów opisanych na tych kartach są zabytkowe pojazdy.
  • karty zabytków ruchomych
    Na tej karcie ewidencjonowane są pozamuzealne dzieła sztuk plastycznych i rzemiosła artystycznego. Zawiera ona zdjęcia oraz opis obiektu, stanu zachowania i wykonanych prac konserwatorskich. Największą część zabytków zinwentaryzowanych na tych kartach stanowi wyposażenie świątyń różnych wyznań. Znajdziemy tutaj także dokumentacje dla wystroju i wyposażenia budynków użyteczności publicznej, własności prywatnej, kolekcje, a także opracowania pojedynczych nagrobków oraz pomników, figur i krzyży przydrożnych.
  • koperty organowe
    To nieco inny typ dokumentacji zabytku ruchomego, będącego instrumentem muzycznym jakim są organy. Zabytek ze względu na swoją złożoność opisany jest osobno dla szafy organowej i osobno dla zabytkowego instrumentu. Niekiedy wewnątrz koperty można natrafić na dodatkową dokumentację w postaci zdjęć szczegółowych obiektu czy zaleceń konserwatorskich.
  • karty złotnicze 
    To jedyny w skali kraju zbiór opracowań dla zabytków złotniczych. Powstał z inicjatywy p. Michała Gradowskiego przy współpracy z profesjonalnymi fotografami. Tu podstawą kart były wykonane w większych formatach makrofotografie oddające szczegóły obiektów wraz ze znakami złotniczymi. Na kartach znajdują się także notatki z rozpoznaniem autora dzieła oraz doprecyzowanym datowaniem, będące wynikiem badań p. Michała Gradowskiego.
  • Karty Ewidencyjne Zabytków Archeologicznych Lądowych i Podwodnych 
    Zakładane są jest dla każdego znanego zabytku (stanowiska) archeologicznego w Polsce – istniejącego lub już nieistniejącego (tj. całkowicie zniszczonego bądź przebadanego), zlokalizowanego lub bez dokładnej lokalizacji (archiwalnego). Karty posegregowane są według obszarów Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) tj. prostokątów wykreślonych na mapie opatrzonych unikalnym dwucyfrowym numerem, teczka obszaru zawiera również mapę zbiorczą w skali 1:25 000 i katalogi stanowisk. Zasób ten tworzą także starsze Karty Ewidencyjne Stanowiska Archeologicznego, Karty Ewidencyjne Zabytku Archeologicznego oraz Karty Ewidencyjne Zabytku Archeologicznego Lądowego i Podwodnego zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem MKiDN.

                  Zasoby cyfrowe

                  W wyniku prowadzenia obecnie prac digitalizacji zasobu krajowej ewidencji zabytków oraz ewidencji grobów i cmentarzy wojennych zostało zeskanowane i udostępnione prawie 700 000 dokumentów. Dokumenty te są dostępne do przeglądania i pobierania dla użytkowników poprzez portal zabytek.pl.

                  Jednocześnie na podstawie tej dokumentacji pozyskane i udostępnione zostały obiekty przestrzenne dostępne poprzez geoportal NID. Na geoportalu można wyświetlić te dane w dowolnej, wybranej przez użytkownika kompozycji mapowej. Zabytki ewidencyjne są także udostępnione poprzez usługi sieciowe typu WMS oraz poprzez API. Dane ewidencji zabytków są także udostępnione w formie zestawień tabelarycznych i danych statystycznych poprzez portal dane.gov.pl.

                   

                  Subskrybuj newsletter NID

                  Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj najświeższe informację ze świata kultury.

                  Księgarnia NID

                  Sprawdź nasze produkty w księgarni. Zamawiaj bez wychodzenia z domu już teraz!

                  Platforma szkoleniowa

                  Zapisz się na naszą platformę e-szkoleniową i dowiedz się jak zarządzać dziedzictwem i wykorzystać jego potencjał.

                  Skip to content