Tradycje od pokoleń. Niematerialne dziedzictwo kulturowe w Polsce

←Powrót

Z okazji jubileuszu powstania Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz jubileuszu 10-lecia Krajowej listy niematerialnego dziedzictw kulturowego Narodowy Instytut Dziedzictwa przygotował wystawę „Tradycje od pokoleń. Niematerialne dziedzictwo kulturowe w Polsce”, która zostanie zaprezentowana w 6 miastach Polski. Wystawie będą towarzyszyły sesje, spotkania oraz konferencje.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe obejmuje formy ludzkiej aktywności z zakresu kultury społecznej i duchowej. Według Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest ono definiowane jako: praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedza i umiejętności – oraz związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturowa – które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty oraz grupy w relacji z otoczeniem i zapewnia im poczucie tożsamości oraz ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania różnorodności kulturowej i ludzkiej kreatywności.

W centrum działań związanych z dziedzictwem niematerialnym jest człowiek, który to dziedzictwo pielęgnuje jako wyraz tożsamości, poczucia przynależności do wspólnoty i więzi międzypokoleniowej.

W 2023 roku mija 20 lat od powstania Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. To również rok jubileuszu 10-lecia Krajowej listy niematerialnego dziedzictw kulturowego, dlatego też Narodowy Instytut Dziedzictwa postanowił świętować obie rocznice poprzez obchody w 6 miastach Polski. W związku z tym przygotowano specjalną wystawę „Tradycje od pokoleń. Niematerialne dziedzictwo kulturowe w Polsce”, która będzie prezentowana od 29 kwietnia w Poznaniu, następnie w Sandomierzu, Łodzi, Katowicach, Niemodlinie i Ostrołęce. Wystawie będą towarzyszyły sesje, spotkania oraz konferencje w regionach organizowane przez nasze lokalne oddziały. Jubileusz w październiku zakończy uroczysta Gala wręczenia wpisów na Krajową listę.

Terminy otwarcia wystaw:

Poznań – od 29 kwietnia do 17 maja 2023, dziedziniec Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej im. Olgi Sławskiej-Lipczyńskiej
Otwarciu wystawy towarzyszyła konferencja oraz prezentacja wybranych zjawisk niematerialnego dziedzictwa kulturowego z województw: wielkopolskiego, zachodniopomorskiego oraz lubuskiego. Więcej informacji >tutaj<

Sandomierz – 19 maja do 3 czerwca 2023, dziedziniec Muzeum Zamkowego w Sandomierzu
Otwarciu wystawy towarzyszyła konferencja oraz prezentacja wybranych zjawisk niematerialnego dziedzictwa kulturowego z województw: świętokrzyskiego, lubelskiego i podkarpackiego. Więcej informacji >tutaj<

Łódź – 5 czerwca do 17 lipca 2023, Muzeum Sztuki/ms2
Otwarciu wystawy towarzyszyła konferencja oraz prezentacja wybranych zjawisk niematerialnego dziedzictwa kulturowego z województw: łódzkiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Więcej informacji >tutaj<

Katowice – 22 lipca do 10 sierpnia 2023, teren Muzeum Śląskiego
Otwarciu wystawy będzie towarzyszyła konferencja oraz prezentacja wybranych zjawisk niematerialnego dziedzictwa kulturowego z województw: dolnośląskiego, śląskiego i małopolskiego. Więcej informacji >tutaj<

Niemodlin – 15 sierpnia do 19 września 2023, Zamek w Niemodlinie
Ostrołęka – 21 września do 21 października 2023, Muzeum Kultury Kurpiowskiej

Wystawa został objęta honorowym patronatem Polskiego Komitetu do spraw UNESCO.
Organizacja jubileuszu „10 lat Krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego” jest finansowana ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego

UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wychowania, Nauki i Kultury powstała po 1945 roku. Misją UNESCO jest ochrona pokoju, oparta na budowaniu współpracy międzynarodowej w dziedzinie edukacji, nauki i kultury.

Dla ochrony zjawisk z zakresu kultury społecznej i duchowej UNESCO przyjęło w 2003 roku Konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Konwencja UNESCO z 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego przewiduje, że państwa, będące jej stronami, tworzyć będą rejestry elementów niematerialnego dziedzictwa znajdujących się na jego terytorium. Polska ratyfikowała Konwencję w 2011 roku. Zadanie prowadzenia powstałej w 2013 r. Krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego powierzono Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa. Obecnie na tej liście znajdują się 74 wpisy niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Na podstawie Konwencji w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO tworzy trzy międzynarodowe listy. Są to:

1. Reprezentatywna lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości
Znajdują się na niej elementy dziedzictwa niematerialnego, które pomagają ukazać różnorodność tego dziedzictwa i podnoszą świadomość jego znaczenia. Występuje tu p.. koronkarstwo z Chorwacji (wpis z 2009 roku), czy ręczna produkcja ozdób choinkowych z dmuchanych szklanych koralików w Czechach (wpis z 2020 roku). Pierwszym polskim wpisem, dokonanym w 2018 r., było szopkarstwo krakowskie.

2. Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony
Wpisane są na nią elementy dziedzictwa niematerialnego, które wymagają podjęcia pilnych działań w celu zachowania ich istnienia, mobilizując międzynarodową współpracę i pomoc interesariuszom. Występuje tu np. sztuka wytwarzania ceramiki przez lud Chăm w Wietnamie (wpis z 2022 roku) .

3. Rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Ta lista zawiera programy, projekty i działania, które najlepiej odzwierciedlają zasady oraz cele Konwencji. Wśród tych projektów znalazła się np. szkoła żywych tradycji na Filipinach (wpis z 2021 roku) czy też żywe Muzeum Fandango w Brazylii (wpis z 2011 roku)

Na listach UNESCO wpisanych jest obecnie blisko 700 elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego ze 140 krajów.

Na Reprezentatywnej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO znajduje się pięć zjawisk z Polski, są to:
Szopkarstwo krakowskie – umiejętność budowy szopki bożonarodzeniowej, nawiązującej formą do architektury najważniejszych zabytków Krakowa oraz do wydarzeń historycznych, prezentując postacie z lokalnych legend, folkloru miejskiego i znane współcześnie osobistości.

Kultura bartnicza (wspólny wpis z Białorusią) – obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Kultura bartnicza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w oparciu o przekaz rodzinny i działalność bractw bartnych.

Tradycja dywanów kwietnych na procesje Bożego Ciała – praktykowany w województwie łódzkim i opolskim zwyczaj, polegający na układaniu kwietnych dywanów przed kapłanem niosącym monstrancję w dzień Bożego Ciała. Tworzenie kompozycji z ogrodowych i polnych kwiatów jest zarówno wyrazem religijnej czci, jak i działaniem umacniającym lokalną tożsamość.

Sokolnictwo (element wpisu międzynarodowego 24 krajów) – sztuka i tradycyjna praktyka układania (tresury) sokołów i innych łowczych ptaków drapieżnych.

Flisactwo (element wpisu międzynarodowego 6 krajów) – spływy drewnianymi tratwami w Austrii, Czechach, Niemczech, Łotwie, Polsce i Hiszpanii mają swoje początki w średniowieczu, kiedy to tratwy służyły do transportu drewna, towarów i ludzi przy wykorzystaniu naturalnych przepływów wody. Tradycja ta była kultywowana przez pokolenia i pozostaje silna dzięki ciągłemu przekazowi ustnemu, obserwacji i bezpośredniemu uczestnictwu w spływach. Proces budowy tratwy pozostaje niezmienny i obejmuje wybór drewna, transport do rzeki i łączenie pni w tratwy.

Więcej informacji na temat niematerialnego dziedzictwa kulturowego na: niematerialne.nid.pl

Wystawa „Tradycje od pokoleń. Niematerialne dziedzictwo kulturowe w Polsce”