2017
W 2017 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosiło program „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej” i powierzyło jego realizację Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa. Głównym celem programu jest identyfikacja i przywrócenie pamięci o zapomnianych cmentarza żydowskich, w znacznej przypadków pozbawionych całkowicie powierzchniowych śladów ich istnienia. Narodowy Instytut Dziedzictwa dokonał przeglądu istniejącej dokumentacji konserwatorskiej cmentarzy żydowskich we własnych zasobach oraz w instytucjach muzealnych i naukowych zajmujących badaniem kultury żydowskiej. Dokonano digitalizacji Kart cmentarzy żydowskich. Nawiązano współpracę z partnerami Programu – Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Żydowskim Instytutem Historycznym, Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Z udziałem Muzeum POLIN przygotowano listę cmentarzy do weryfikacji. Opracowano metodę i plan weryfikacji terenowej cmentarzy żydowskich. Program weryfikacji został przygotowany we współpracy z Wojewódzkimi Konserwatorami Zabytków, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Żydowskim Instytutem Historycznym, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.
2018
Narodowy Instytut Dziedzictwa rozpoczął realizację Programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”.
W 2018 r. NID przeprowadził terenową weryfikację cmentarzy na terenie całej Polski. Weryfikacja terenowa cmentarzy żydowskich wykonana przez Oddziały Terenowe Narodowego Instytutu Dziedzictwa objęła 1218 obiektów. Podczas wizji terenowych i ogólnych kwerend potwierdzano lokalizację cmentarza, stan zachowania, określano czytelności historycznych granic oraz istnienie elementów upamiętniających (potwierdzenie lokalizacji 1150 obiektów).
Integralną częścią projektu była pilotażowe oznakowanie wybranych cmentarzy żydowskich. Oznakowanie objęło 6 obiektów wpisanych do rejestru zabytków, należących do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W ramach pilotażu wykonano projekt znaczników granic i tablic uzgodnionych przez Generalnego Konserwatora Zabytków i Naczelnego Rabina Polski oraz zamontowano przygotowane elementy na cmentarzach w Tykocinie, Siedlcach, Górze Kalwarii, Warszawie ul. Okopowa, Broku, Lublinie ul. Kalinowszczyzna. Oznakowaniu towarzyszyło umieszczenie informacji historycznych o cmentarzach portalu ZABYTEK.PL w języku polskim, hebrajskim i angielskim. Na cmentarzu w Broku wykonano prace porządkowe i dokonano geodezyjnego wyznaczenia historycznych granic. W Tykocinie i w Lublinie na cmentarzach żydowskich odbyły się prezentacje oznakowania z udziałem Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków, właścicieli obiektów, badaczy dziedzictwa żydowskiego oraz lokalnej społeczności.
2019
W 2019 r. Narodowy Instytut Dziedzictwa kontynuował realizację programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”. Dane z weryfikacji terenowej cmentarzy żydowskich wraz z lokalizacjami cmentarzy wprowadzono do Geoprzestrzennej Bazy NID. We współpracy z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN aktualizowano informacje o stanie zachowania i własności cmentarzy. Wydano folder „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” prezentujący metodę weryfikacji i znakowania cmentarzy. W 2019 oznakowano w terenie 4 cmentarze żydowskie: Cmentarz żydowski nowy w Wyszogrodzie, Cmentarz żydowski w Łomży, Cmentarz żydowski w Nasielsku, Cmentarz żydowski w Orli.
2020
W 2020 roku podpisano porozumienia o długoterminowej współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich „POLIN”, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Fundacją Dziedzictwa Kulturowego. Celem porozumienia z Muzeum „POLIN” jest upowszechniane informacji o cmentarzach żydowskich i innych obiektach kultury żydowskiej w Polsce oraz organizowanie akcji edukacyjnych służących wypracowywaniu mechanizmów ich ochrony z udziałem lokalnych społeczności.
Celem porozumienia z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego jest współpraca przy oznakowaniu i pielęgnowania cmentarzy żydowskich oraz wzajemna wymian informacji na temat podejmowanych działań. Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego występuje w tym wypadku, jako prawny właściciel i opiekun stu kilkudziesięciu oraz inicjator działań konserwatorskich w imieniu społeczności żydowskiej w Polsce. Te same cele przyświecają porozumieniu z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego.
W 2020 roku wypracowano wraz z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Komisją Rabiniczną ds. cmentarzy działająca przy Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich i Fundacją Dziedzictwa Kulturowego możliwości oznakowania kolejnych cmentarzy żydowskich z udziałem władz samorządowych i lokalnych działaczy z wykorzystaniem tablic wyprodukowanych w 2019 roku. Pandemia ograniczyła możliwość działań oznakowanie większej ilość działań terenowych. Oznakowano cmentarz żydowski w Tuszynie, stanowiący własność Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi.
2021
W 2021 w ramach Programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej” planowane upamiętnienie kolejnych zapomnianych cmentarzy żydowskich, dotychczas oznakowano cmentarze w Bolimowie i Janowie Lubelskim.
2022
W ramach działań programu w 2022 roku dokonano oznakowania 20 obiektów tablicami pamiątkowymi w następujących miejscowościach: Sulbiny / Garwolin, Brzozów, Stepnica, Zakroczym, Olesno, Złotów, Modliborzyce, Lubartów, Górczyna / Szlichtyngowa, Bączek / Skarszewy, Rzemień, Chorupnik / Gorzków, Markuszów, Gniewoszów ul. Dolna, Gniewoszów ul. Zacisze, Starowola / Parysów, Żuromin, Iwaniska, Staszów ul. Kościuszki, Białobrzegi. Prowadzone działania upamiętniające nieczynnych cmentarzy wymagały wypracowania rożnych form współpracy z lokalnymi partnerami. Oznakowanie tej liczby obiektów było możliwe dzięki dobrej współpracy z licznymi partnerami projektu, Nadleśnictwami Lasów Państwowych, władzami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi oraz Komisją rabiniczna i WUOZ. Wiodącymi partnerami w procesie oznakowywania cmentarzy stały się nadleśnictwa Lasów Państwowych (5 obiektów) oraz Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego (7 obiektów), zaś partnerami dla oznakowania kolejnych 8 obiektów były lokalne władze samorządowe.
Działaniem towarzyszącym oznakowaniu cmentarzy były ceremonie prezentacji dokonanego oznaczenia adresowane do lokalnej społeczności organizowane wspólnie z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Ich celem było przywracanie pamięci o cmentarzach oraz o społeczności żydowskiej. W 2022 roku zorganizowano 7 ceremonii, 5 z nich towarzyszyły realizowane przez Muzeum POLIN zajęcia edukacyjne w szkołach.
Wykonano uzupełniającą kwerendę dla obiektów objętych oznakowaniem oraz redagowano noty o historii cmentarzy i społeczności żydowskich. Prowadzono ciągłą aktualizację bazy cmentarzy żydowskich oparta na nowych danych od WUOZ, FODŻ, Komisji Rabinicznej, ŻIH, GWŻ, OT NID, POLIN, FDK.
Program Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie RP finansowany jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.


Oznakowanie cmentarza w Tuszynie woj. łódzkie
Oznakowanie cmentarza w Broku, woj. mazowieckie
Oznakowanie cmentarza w Nasielsku, woj. mazowieckie
Oznakowanie cmentarza w Bolimowie, woj. mazowieckie


Oznakowanie cmentarza w Wyszogrodzie, woj. mazowieckie
Oznakowanie cmentarza w Tykocinie, woj. podlaskie
Oznakowanie cmentarza w Orli, woj. podlaskie
Subskrybuj newsletter NID
Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj najświeższe informację ze świata kultury.
Księgarnia NID
Sprawdź nasze produkty w księgarni. Zamawiaj bez wychodzenia z domu już teraz!
Platforma szkoleniowa
Zapisz się na naszą platformę e-szkoleniową i dowiedz się jak zarządzać dziedzictwem i wykorzystać jego potencjał.