Powrót
Program identyfikacji i oznakowania cmentarzy żydowskich na terenie RP
O programie

Od 2017 roku Narodowy Instytut Dziedzictwa prowadzi program „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”, w ramach realizacji działań powierzonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Na pierwszym etapie realizacji programu, zostało przeprowadzone rozpoznanie dokumentacji konserwatorskiej cmentarzy żydowskich będącej w zasobach Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz instytucji muzealnych i naukowych zajmujących się badaniem kultury żydowskiej. Przeprowadzono również digitalizację Kart ewidencyjnych cmentarzy żydowskich, które następnie udostępniono na portalu zabytek.pl.

We współpracy z Wojewódzkimi Konserwatorami Zabytków, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Żydowskim Instytutem Historycznym oraz Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, NID opracował program weryfikacji terenowej cmentarzy żydowskich, na podstawie którego wykonywana jest szczegółowa inwentaryzacja na terenie całej Polski.

Od 2018 roku Instytut przeprowadził weryfikację terenową 1218 cmentarzy na terenie całej Polski, podczas której sprawdzano lokalizację cmentarza, stan zachowania, określano czytelność historycznych granic oraz istnienie elementów upamiętniających. Na dzień dzisiejszy udało się potwierdzić lokalizację 1167 obiektów.

W trakcie realizacji projektu podjęto inicjatywę spójnego oznakowania zidentyfikowanych i opracowanych cmentarzy żydowskich. Projekt tablic w formie macewy z inskrypcją w języku polskim i hebrajskim został uzgodniony z Generalnym Konserwatorem Zabytków oraz Naczelnym Rabinem Polski. Umieszczony na tablicy kod QR odsyła do szerszych opisów na portalu zabytek.pl, gdzie znajduje się informacja na temat danego cmentarza oraz społeczności żydowskiej, która zamieszkiwała ten teren. W ten sposób do końca 2023 roku oznakowano 52 nekropolie.

Niezmiernie istotnym elementem programu jest angażowanie lokalnych społeczności w cały proces oznakowania cmentarzy. I taki cel przyświecał programowi realizowanemu przez Muzeum POLIN we współpracy z NID, w ramach którego uroczystościom prezentacji oznakowania cmentarza żydowskiego towarzyszyły zajęcia edukacyjne w szkołach.

Partnerzy programu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Żydowski Instytut Historyczny, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych.

Kalendarium
2023
W 2023 roku oznakowano 16 cmentarzy w miejscowościach: Lubiechnia Wielka (określany jako cmentarz w Rzepinie), Zasieki, Dąbrowa Tarnowska, Proszowice, Przysucha, Serock, Łańcut, Chojnice (cmentarz stary i nowy), Olsztyn, Pisz, Węgorzwo, Zieleń, Racibórz, Kalisz, Gniewkowo.

W Muzeum POLIN, 29 listopada 2023 roku odbyło się spotkanie podsumowujące pięć lat programu. Spotkanie otworzyli dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, dr hab. Katarzyna Zalasińska, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Zygmunt Stępiński, przedstawiciel Gmin Wyznaniowych Żydowskich, rabin Icchak Rapoport oraz dyrektor Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Piotr Puchta. Następnie prezentowano wyniki dotychczasowych działań na wybranych, oznakowanych obiektach.

2022
W ramach działań programu w 2022 roku dokonano oznakowania 20 obiektów tablicami pamiątkowymi w następujących miejscowościach: Sulbiny / Garwolin, Brzozów, Stepnica, Zakroczym, Olesno, Złotów, Modliborzyce, Lubartów, Górczyna / Szlichtyngowa, Bączek / Skarszewy, Rzemień, Chorupnik / Gorzków, Markuszów, Gniewoszów ul. Dolna, Gniewoszów ul. Zacisze, Starowola / Parysów, Żuromin, Iwaniska, Staszów ul. Kościuszki, Białobrzegi.

Prowadzone działania upamiętniające nieczynnych cmentarzy wymagały wypracowania rożnych form współpracy z lokalnymi partnerami. Oznakowanie tej liczby obiektów było możliwe dzięki dobrej współpracy z licznymi partnerami projektu, Nadleśnictwami Lasów Państwowych, władzami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi oraz Komisją rabiniczna i WUOZ. Wiodącymi partnerami w procesie oznakowywania cmentarzy stały się nadleśnictwa Lasów Państwowych (5 obiektów) oraz Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego (7 obiektów), zaś partnerami dla oznakowania kolejnych 8 obiektów były lokalne władze samorządowe.

Działaniem towarzyszącym oznakowaniu cmentarzy były ceremonie prezentacji dokonanego oznaczenia adresowane do lokalnej społeczności organizowane wspólnie z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Ich celem było przywracanie pamięci o cmentarzach oraz o społeczności żydowskiej. W 2022 roku zorganizowano 7 ceremonii, 5 z nich towarzyszyły realizowane przez Muzeum POLIN zajęcia edukacyjne w szkołach.

Wykonano uzupełniającą kwerendę dla obiektów objętych oznakowaniem oraz redagowano noty o historii cmentarzy i społeczności żydowskich. Prowadzono ciągłą aktualizację bazy cmentarzy żydowskich oparta na nowych danych od WUOZ, FODŻ, Komisji Rabinicznej, ŻIH, GWŻ, OT NID, POLIN, FDK.

2021
W 2021 w ramach Programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej” oznakowano cmentarze w Bolimowie, Górkach (określany jako cmentarz w Sosnowicy), Janowcu, Janowie Lubelskim i w Szamotułach.

2020
W 2020 roku podpisano porozumienia o długoterminowej współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich “POLIN”, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Fundacją Dziedzictwa Kulturowego. Celem porozumienia z Muzeum “POLIN” jest upowszechniane informacji o cmentarzach żydowskich i innych obiektach kultury żydowskiej w Polsce oraz organizowanie akcji edukacyjnych służących wypracowywaniu mechanizmów ich ochrony z udziałem lokalnych społeczności.

Celem porozumienia z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego jest współpraca przy oznakowaniu i pielęgnowania cmentarzy żydowskich oraz wzajemna wymian informacji na temat podejmowanych działań. Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego występuje w tym wypadku, jako prawny właściciel i opiekun stu kilkudziesięciu oraz inicjator działań konserwatorskich w imieniu społeczności żydowskiej w Polsce. Te same cele przyświecają porozumieniu z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego.

W 2020 roku wypracowano wraz z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Komisją Rabiniczną ds. cmentarzy działająca przy Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich i Fundacją Dziedzictwa Kulturowego możliwości oznakowania kolejnych cmentarzy żydowskich z udziałem władz samorządowych i lokalnych działaczy z wykorzystaniem tablic wyprodukowanych w 2019 roku. Pandemia ograniczyła możliwość działań oznakowanie większej ilość działań terenowych. Oznakowano cmentarz żydowski w Tuszynie, stanowiący własność Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi.

2019
W 2019 r. Narodowy Instytut Dziedzictwa kontynuował realizację programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”. Dane z weryfikacji terenowej cmentarzy żydowskich wraz z lokalizacjami cmentarzy wprowadzono do Geoprzestrzennej Bazy NID. We współpracy z Fundacją Dziedzictwa Kulturowego, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN aktualizowano informacje o stanie zachowania i własności cmentarzy. Wydano folder „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” prezentujący metodę weryfikacji i znakowania cmentarzy. W 2019 oznakowano w terenie 4 cmentarze żydowskie: Cmentarz żydowski nowy w Wyszogrodzie, Cmentarz żydowski w Łomży, Cmentarz żydowski w Nasielsku, Cmentarz żydowski w Orli.

2018
Narodowy Instytut Dziedzictwa rozpoczął realizację Programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”.
W 2018 r. NID przeprowadził terenową weryfikację cmentarzy na terenie całej Polski. Weryfikacja terenowa cmentarzy żydowskich wykonana przez Oddziały Terenowe Narodowego Instytutu Dziedzictwa objęła 1218 obiektów. Podczas wizji terenowych i ogólnych kwerend potwierdzano lokalizację cmentarza, stan zachowania, określano czytelności historycznych granic oraz istnienie elementów upamiętniających (potwierdzenie lokalizacji 1150 obiektów).
Integralną częścią projektu była pilotażowe oznakowanie wybranych cmentarzy żydowskich. Oznakowanie objęło 6 obiektów wpisanych do rejestru zabytków, należących do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W ramach pilotażu wykonano projekt znaczników granic i tablic uzgodnionych przez Generalnego Konserwatora Zabytków i Naczelnego Rabina Polski oraz zamontowano przygotowane elementy na cmentarzach w Tykocinie, Siedlcach, Górze Kalwarii, Warszawie ul. Okopowa, Broku, Lublinie ul. Kalinowszczyzna. Oznakowaniu towarzyszyło umieszczenie informacji historycznych o cmentarzach portalu ZABYTEK.PL w języku polskim, hebrajskim i angielskim. Na cmentarzu w Broku wykonano prace porządkowe i dokonano geodezyjnego wyznaczenia historycznych granic. W Tykocinie i w Lublinie na cmentarzach żydowskich odbyły się prezentacje oznakowania z udziałem Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków, właścicieli obiektów, badaczy dziedzictwa żydowskiego oraz lokalnej społeczności.

2017
W 2017 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosiło program „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej” i powierzyło jego realizację Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa. Głównym celem programu jest identyfikacja i przywrócenie pamięci o zapomnianych cmentarza żydowskich, w znacznej przypadków pozbawionych całkowicie powierzchniowych śladów ich istnienia. Narodowy Instytut Dziedzictwa dokonał przeglądu istniejącej dokumentacji konserwatorskiej cmentarzy żydowskich we własnych zasobach oraz w instytucjach muzealnych i naukowych zajmujących badaniem kultury żydowskiej. Dokonano digitalizacji Kart cmentarzy żydowskich. Nawiązano współpracę z partnerami Programu – Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Żydowskim Instytutem Historycznym, Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Z udziałem Muzeum POLIN przygotowano listę cmentarzy do weryfikacji. Opracowano metodę i plan weryfikacji terenowej cmentarzy żydowskich. Program weryfikacji został przygotowany we współpracy z Wojewódzkimi Konserwatorami Zabytków, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, Żydowskim Instytutem Historycznym, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Program Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie RP finansowany jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Aktualności

Oznakowanie cmentarza w Bolimowie, woj. mazowieckie

Oznakowanie cmentarza w Broku, woj. mazowieckie

Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Iwaniskach

Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Łańcucie, woj. podkarpackie

Oznakowanie cmentarza w Nasielsku, woj. mazowieckie

Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Orli, woj. podlaskie

Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Serocku

Oznakowanie cmentarza żydowskiego w Trzemesznie

Oznakowanie cmentarza w Tuszynie woj. łódzkie

Oznakowanie cmentarza w Tykocinie, woj. podlaskie

Oznakowanie cmentarza żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie

Oznakowanie cmentarza w Wyszogrodzie, woj. mazowieckie

Subskrybuj newsletter NID

Zapisz się do naszego newslettera i otrzymuj najświeższe informację ze świata kultury.

Księgarnia NID

Sprawdź nasze produkty w księgarni. Zamawiaj bez wychodzenia z domu już teraz!

Platforma szkoleniowa

Zapisz się na naszą platformę e-szkoleniową i dowiedz się jak zarządzać dziedzictwem i wykorzystać jego potencjał.

Skip to content