Ochrona dziedzictwa kulturowego, by mogło cieszyć i rozwijać wrażliwość przyszłych pokoleń, to proces długotrwały i niezwykle pracochłonny. Ponad pół wieku temu misja ta została powierzona Ośrodkowi Dokumentacji Zabytków, a obecnie Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa (NID), który zajmuje się opieką nad zabytkami, jak i ochroną dziedzictwa niematerialnego. W tym roku Instytut obchodzi Jubileusz 60 lat swojej misji, który zamierza świętować w Warszawie oraz w 15 miastach na terenie całego kraju, gdzie mieszczą się odziały terenowe.
Gromadzenie i udostępnianie dokumentacji będącej podstawą wpisania zabytków do rejestru oraz Krajowej Ewidencji Zabytków, opracowywanie standardów konserwatorskich, a przede wszystkim dbanie o dziedzictwo kulturowe, zarówno materialne, jak i niematerialne – to tylko niektóre z ważnych zadań, powierzonych Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa. Instytut uczestniczy w przygotowaniu wniosków o wpisanie polskich zabytków na Listę dziedzictwa światowego UNESCO, a także opiniuje wnioski dla obiektów ubiegających się o miano Pomnika Historii, które są szczególnie bliskie sercom Polaków, a także najchętniej odwiedzane przez turystów. NID uczestniczył w przygotowaniu Rekomendacji Warszawskiej w sprawie odbudowy i rekonstrukcji dziedzictwa kulturowego, przyjętej w 2017 r. na międzynarodowej konferencji UNESCO w Warszawie.
Powstała w 1962 roku instytucja, znajdująca się pod zwierzchnictwem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ma za sobą długą i ciekawą historię.
– Na początku, w 1962 roku funkcjonowaliśmy jako Ośrodek Dokumentacji Zabytków, który w 2002 roku został połączony z Ośrodkiem Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, a nazwę zmieniono na Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. Kolejnym krokiem było przyłączenie do KOBiDZ Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, Skupione instytucje z dniem 1 stycznia 2011 roku zyskały obecną nazwę Narodowy Instytut Dziedzictwa – podkreśla dr hab. Katarzyna Zalasińska, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Choć zmian na kartach historycznych NID było wiele, a zakres jego działalności stale się poszerzał – w centrum uwagi zawsze znajdowało się dokumentowanie i badanie dziedzictwa kulturowego.
Jubileusz pełen historii
Praca Narodowego Instytutu Dziedzictwa to wyzwanie, które obejmuje badanie i dokumentowanie zabytków, współpracę ze służbami konserwatorskimi, wytyczanie standardów konserwacji zabytków czy szerzenie w świadomości społecznej wartości dziedzictwa kulturowego. W latach 70. w Ośrodku Dokumentacji Zabytków narodziło się czasopismo „Spotkania z zabytkami” popularyzujące z wielkim powodzeniem dziedzictwo kulturowe, które od lat jest dostępne w sieci, a Instytut coraz częściej korzysta w swojej działalności z dobrodziejstw technologicznych i coraz śmielej implementuje narzędzia umożliwiające poznanie miejsc historycznych za pomocą Internetu. Przykładem może być chociażby strona www.zabytek.pl, umożliwiająca nie tylko poznanie historii zabytków, ale np. skorzystanie z już wytyczonych szlaków tematycznych. Jubileusz to doskonały pretekst, by podzielić się dokonaniami, a także przedstawić działalność NID i zachęcić do skorzystania z proponowanych narzędzi.
Jak zauważyła dr hab. Katarzyna Zalasińska: 60 lat istnienia Narodowego Instytutu Dziedzictwa to niepowtarzalna okazja do zaproszenia szerszego grona osób do zapoznania się z naszą działalnością. Podczas całego 2022 roku zapraszamy na spotkania, debaty, webinary oraz wystawy, jak i prezentacje naszych narzędzi, które umożliwiają czerpanie z zasobów NID za pomocą Internetu.
Ochrona nie tylko zabytków
Działalność Narodowego Instytutu Dziedzictwa nie wiąże się jedynie z ochroną zabytków. Równie ważne jest dziedzictwo niematerialne czyli tradycje, zwyczaje i przekazy, od wieków kultywowane na terenie Polski. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy zaangażowaniu Instytutu prowadzi Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, na którą wpisanych jest obecnie 57 obrzędów i tradycji. Elżbieta Ofat, Zastępca Dyrektora NID dodaje, że: Jesteśmy narodem związanym z tradycją, a w wielu regionach Polski wciąż jest ona silnie kultywowana. Co więcej – sami dbamy o to, by pamięć i wiedza o zwyczajach była przekazywane z pokolenia na pokolenie. Narodowy Instytut Dziedzictwa prowadząc działania edukacyjne promuje wartości płynące z dziedzictwa materialnego i niematerialnego. To ważne by ocalić od zapomnienia ciekawe, wartościowe, a przede wszystkim piękne tradycje takie jak: konstruowanie szopek krakowskich, pisanie pisanek czy też polskie tańce ludowe będące pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością.
W 2011 roku Narodowy Instytut Dziedzictwa powołał zespół ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego, który zajmuje się wdrażaniem w życie postanowień Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ratyfikowanej przez Polskę właśnie w 2011 roku. W skład zespołu weszli m.in. regionalni koordynatorzy, pracownicy Oddziałów Terenowych NID.
Wystawy “Przyszłym pokoleniom”
Narodowy Instytut Dziedzictwa postanowił świętować okrągłą rocznicę w całym kraju. W związku z tym zaplanowano specjalną wystawę “Przyszłym pokoleniom. 60 lat misji Narodowego Instytutu Dziedzictwa”, która zostanie zaprezentowana w 15 miastach w całej Polsce. Dr hab. Katarzyna Zalasińska podkreśliła, że: Działalność Instytutu jest szeroka, dlatego chcemy równie szeroko świętować jubileusz. Mamy nadzieję, że wystawa spotka się z zainteresowaniem, a także spełni swój aspekt edukacyjny. Będziemy prezentowali nasze zasoby, zgromadzoną dokumentację, współpracę z organizacjami międzynarodowymi oraz bieżące zadania realizowane przez Instytut.
Wystawie będą towarzyszyły sesje, spotkania oraz konferencje w regionach organizowane przez nasze lokalne oddziały, zaplanowane w okresie od czerwca do września. Wśród planowanych aktywności Instytut zapowiedział również specjalną jubileuszową publikację, opisującą 60-lat działalności. Jubileusz zakończy uroczysta Gala, podsumowująca Europejskie Dni Dziedzictwa.
Jubileusz Narodowego Instytutu Dziedzictwa odbywa się pod Honorowym Patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Pana Andrzeja Dudy.
