Dawne sanatorium w Trzebiechowie jest jedynym w Polsce obiektem, którego wnętrza i wyposażenie zaprojektował Henry van de Velde – jeden z najwybitniejszych artystów europejskich przełomu XIX i XX wieku. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zostało uznane za pomnik historii.
Przez niemal sto lat, budynek sanatorium w Trzebiechowie znany był jedynie ze swojej historyzującej, typowej dla przełomu XIX i XX wieku architektury. Dopiero w 2003 roku, podczas zorganizowanej w Trzebiechowie międzynarodowej konferencji „Ślad Henry’ego van de Velde w Polsce”, oficjalnie ogłoszono informację o odkryciu nieznanego dotąd dzieła projektu tego artysty, zidentyfikowanego na podstawie badań archiwalnych i konserwatorskich. Henry van de Velde był wszechstronnym twórcą zajmującym się architekturą, sztuką dekoracyjną, malarstwem oraz teorią sztuki. Działał w rodzinnej Belgii oraz Francji, Holandii, Szwajcarii i Niemczech. W swoich realizacjach propagował styl oszczędny, odstępujący od historyzmu na rzecz racjonalności, funkcjonalizmu i linearnej ornamentyki abstrakcyjno-florystycznej.
Sanatorium fizjoterapeutyczno-dietetyczne w Trzebiechowie powstało w latach 1902-05 z fundacji rodziny książęcej von Reuss. Niedługo po otwarciu, w 1906 roku sanatorium zamknięto. Usiłowano je jeszcze reaktywować przekształcając w spółkę, ale w 1908 roku znowu upadło. Dopiero w 1920 roku budynki przejął w dzierżawę powiat sulechowsko-świebodziński i w tym samym roku działalność rozpoczęło tam sanatorium przeciwgruźlicze. Podczas remontu dostosowującego obiekt do nowego przeznaczenia i dokonano reorganizacji pomieszczeń. Zwiększono liczbę pokoi dla kuracjuszy, dzięki czemu sanatorium mogło jednorazowo przyjąć ponad stu chorych.
Po II wojnie światowej, zespół został przejęty przez Skarb Państwa. Do 1965 roku znajdowało się tu sanatorium przeciwgruźlicze. Następnie, w latach 1966-73, funkcjonował tu Oddział Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Zielonej Górze. Od 1974 roku mieści się tu Dom Pomocy Społecznej (obecnie w zarządzie powiatu zielonogórskiego).
Projekt wnętrza Henrego van de Velde
Van de Velde rozpoczął prace w Trzebiechowie na przełomie 1902/3 roku. Przy czym wiadomo, że doglądał robót osobiście przynajmniej dwa razy. Zakres zleconych prac van de Veldego był szeroki. W gotowych/zastanych wnętrzach miał zaprojektować kolorystykę, dekorację ścian, meble, stolarkę okienną i drzwiową, dobrać tapety i tkaniny. Artysta współpracował z dobrze znanymi sobie – weimarską dworską stolarnią artystyczną Scheidemantela i artystyczną ślusarnią Otto Bergnera z Berka. Meble wykonały Warsztaty Drezdeńskie.
W 2004 roku rozpoczęto szeroko zakrojone badania, których celem było odsłonięcie oryginalnej kolorystyki ścian i malowanych elementów wystroju sanatorium. Odkrywki na ścianach oraz analiza barwna stolarki ujawniły przemyślany dobór kolorów (ciemnoniebieski, niebieskoszary, czerwony, jasnozielony, jasnoszary, pastelowy zielony, ugrowy). Kolejne lata badań i remontów pozwoliły przywrócić oryginalną kolorystykę w części pomieszczeń oraz odsłonić zamalowane pasy dekoracji patronowej, poddanej następnie konserwacji i rekonstrukcji. Odkrycie z Trzebiechowa poszerzyło katalog znanych prac Belga i odbiło się echem wśród specjalistów na całym świecie. Wartość artystyczną wystroju i wyposażenia wnętrza dawnego sanatorium dodatkowo podnosi walor autentyczności, o który trudno w pozostałych znanych europejskich realizacjach wnętrzarskich Henry’ego van de Veldego. Jego słynne dzieła uległy przebudowom i rekonstrukcjom, natomiast sanatorium w Trzebiechowie wyróżnia się oryginalną substancją zabytkową, chociaż na przestrzeni dziesięcioleci także poddawaną przeróbkom. To, co ocalało w trzebiechowskim sanatorium – odkryta spod nawarstwień kolorystyka pomieszczeń, pasowe dekoracje patronowe (szablonowe), stolarka okienna i drzwiowa, pojedyncze egzemplarze mebli, w tym przytwierdzone na stałe, wbudowane elementy wyposażenia – jest autentyczne, stanowi już jednak tylko fragment pierwotnego, kompleksowo zaprojektowanego wystroju sanatorium.
Trzebiechów – dawne sanatorium zostało uznane za pomnik historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 lipca 2025 roku.
Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Szczegóły na stronie Domu Pomocy Społecznej w Trzebiechowie: Kontakt – Dom Pomocy Społecznej
Więcej o obiekcie przeczytasz na portalu zabytek.pl
