Decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego została poszerzona o kolejne cztery elementy: hafciarstwo pałuckie, hafciarstwo i haft sieradzki, kulturę toruńskiego piernika oraz wiślańskie kolędowanie pod oknami. Z kolei działalność Amatorskiego Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy została wpisana do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Hafciarstwo pałuckie
Hafciarstwo pałuckie występuje w regionie etnograficznym Pałuki, położonym w województwach: kujawsko-pomorskim (Kcynia, Szubin i Żnin) i wielkopolskim (Wągrowiec i jego okolice). Wywodzi się z tradycyjnego kobiecego stroju ludowego. Rozwój stroju pałuckiego na przełomie XIX i XX wieku był odpowiedzią na próbę germanizacji ludności podczas zaborów. Stał się on wówczas symbolem polskości i patriotyzmu.
Na tle innych tradycyjnych haftów rękodzielniczych hafciarstwo pałuckie charakteryzuje się powszechnym użyciem białych nici na płótnie lnianym, bawełnianym i tiulu oraz nici czarnych zastrzeżonych dla flanelowego (dawniej lnianego) płótna czerwonego służącego wyrobowi halek nazywanych piekielnicami. Haft pierwotnie zdobił elementy stroju (m.in. koszule, kryzy, halki, fartuchy oraz – najpiękniejszą część stroju pałuckiego – czepce z długimi wiązaniami, czyli bandami). Obecnie przenoszony jest na serwetki, bieżniki, obrusy, bieliznę pościelową i wiele innych przedmiotów użytkowych. Za typowe dla haftu pałuckiego uznawane są motywy roślinne, m. in. kwiaty, gałązki i liście, owoce. W celu uzyskania odpowiednich efektów estetycznych wykorzystywane są różnorodne techniki ściegu, dzięki którym to zdobienie jest bardzo wypukłe.
Do popularyzacji hafciarstwa pałuckiego przyczyniły się kursy organizowane od lat 50. XX wieku w Kcyni, Żninie i Szubinie, odbywający się od 1963 roku coroczny Konkurs Sztuka Ludowa Pałuk im. Wandy Szkulmowskiej oraz cykliczny kiermasz sztuki ludowej „Jesień na Pałukach”. Fenomenem jest działające od ponad 10 lat Koło hafciarskie przy Muzeum Regionalnym w Wągrowcu, jedno z największych w Polsce kół rękodzielniczych. Haft pałucki pozostaje wciąż symbolem lokalnej tożsamości, kultury i tradycji regionu.
Hafciarstwo i haft sieradzki
Haft sieradzki jest charakterystycznym elementem kultury ludowej regionu sieradzkiego. W początkowej fazie, do 1914 roku, haft był prosty i ograniczony do kilku podstawowych ściegów oraz kolorów, takich jak czerwony, niebieski, biały i rzadziej żółty. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej haft sieradzki zyskał na złożoności, z większą ilością kolorów i bardziej skomplikowanymi wzorami.
Tradycyjne kobiece koszule świąteczne były bogato haftowane, szczególnie przy ramionach i mankietach, również męskie koszule zdobione haftem na kołnierzykach i mankietach. Haft biały i kolorowy ozdabiał także fartuchy w pasy. Do wykonania zdobień stosuje się kilka technik, w tym haft płaski, cieniowany, na tiulu oraz charakterystyczny haft marszczony, zwany „wodą”, który daje efekt strukturalny.
Motywy haftu sieradzkiego są inspirowane naturą i obejmują różne kwiaty, najsłynniejszym z nich jest róża sieradzka. Wzory są wyraziste i szczegółowe, a sam haft wciąż używany jest do ozdabiania tradycyjnych strojów, jak i przedmiotów użytkowych. Obecnie wzory haftu sieradzkiego znajdują również swoje miejsce w innych formach twórczości, takich jak malowanie na tkaninie czy filcowanie.
Kultura toruńskiego piernika
Historia toruńskiego piernika sięga średniowiecza, a jego nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa „pierny”, które oznaczało pieprzny. Pierniki toruńskie, oparte na prostych składnikach jak mąka, miód i przyprawy korzenne, stały się jednym z symboli Torunia, a ich wyjątkowy smak i aromat przez wieki przyciągały uwagę nie tylko mieszkańców, ale i gości z całej Polski.
Pierniki toruńskie charakteryzują się także unikalnym wyglądem. Formowane w przeróżne kształty, często ozdobione misternymi wzorami, stały się swoistą formą sztuki. Stare drewniane formy, które przetrwały do dziś, ukazują, jak pierniki były wypiekane w przeszłości, a popularnymi motywami były wizerunki postaci, karety, serca czy symbole Torunia.
Pierniki, początkowo luksusowy towar, wręczane były na dworach królewskich i jako cenne podarunki. Z biegiem czasu, tradycja stała się popularna w Toruniu, a same pierniki zaczęły pełnić rolę prezentów wręczanych podczas ważnych wydarzeń. Dziś toruńskie pierniki to nie tylko kulinarna tradycja, ale także symbol miasta. Toruń kontynuuje swoją piernikarską historię, organizując wydarzenia jak Święto Piernika czy Świąteczny Festiwal Toruńskiej Katarzynki. Muzeum Toruńskiego Piernika oraz prywatne piernikarnie oferują interaktywne warsztaty, łącząc edukację z zabawą. Piernik stał się także inspiracją dla nowych produktów kulinarnych, takich jak piernikowe lody, ciasta czy piwa o korzennym smaku.
Wiślańskie kolędowanie pod oknami
Wiślańskie kolędowanie pod oknami to jeden z najstarszych i najpiękniejszych zwyczajów świątecznych w Wiśle, pielęgnowany przez pokolenia. Kolędnicy, ubrani w tradycyjne stroje góralskie, odwiedzają domy w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia, śpiewając kolędy pod oknami, składając gospodarzom życzenia zdrowia, pomyślności i błogosławieństwa.
Tradycyjne kolędy mają charakter osobisty, skierowany do poszczególnych członków rodziny, a ich słowa pełne są melodyjnych powtórzeń i zdrobnień, nadających im serdeczny charakter. W repertuarze dorosłych kolędników dominują pieśni życzące szczęścia w miłości, z motywami pierścienia, jabłka czy zielonego orzecha. Kolędowanie ma symboliczne znaczenie, przynosząc gospodarzom szczęście i dobrobyt na nadchodzący rok.
Kolędnicy, ubrani w wełniane spodnie, białe koszule, czarne kamizelki i ciepłe płaszcze, są rozpoznawani przez swoje charakterystyczne stroje. Dla gospodarzy to wielki zaszczyt, gdy kolędnicy odwiedzą ich dom, co według tradycji przynosi szczęście i powodzenie.
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego zobowiązuje Państwa-Strony do prowadzenia inwentaryzacji tradycji obecnych na ich terytorium. Wpisy na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego pozwalają na dokumentowanie różnorodnych praktyk kulturowych oraz promują ich ochronę i kontynuację. Za prowadzenie listy odpowiada Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Wszystkie społeczności, grupy i osoby praktykujące tradycje niematerialnego dziedzictwa mogą zgłaszać swoje propozycje do wpisu.
Obecnie Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego liczy 112 wpisów, w tym cztery najnowsze, które przedstawiamy powyżej.
Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Krajowy rejestr dobrych praktyk to platforma wymiany doświadczeń oraz inspiracji dla Państw-Stron Konwencji, wspólnot oraz wszystkich zainteresowanych ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Obecnie polski rejestr liczy 13 pozycji, a najnowszym elementem na liście jest Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy.
Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy
Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy to jeden z najstarszych i najbardziej aktywnych teatrów amatorskich w regionie. Istniejący od 1949 roku, zespół przez ponad 70 lat łączy pokolenia i integruje społeczność Rozmierzy. Działalność teatru rozpoczęła się od inicjatywy Franciszka Klyszcza, ślusarza w Fabryce Maszyn Rolniczych, a dziś jest dumą wsi i regionu.
W repertuarze zespołu znajdują się zarówno sztuki klasyczne, jak i współczesne, a przedstawienia często grane są w gwarze śląskiej, co podkreśla lokalny charakter. Teatr „Tradycja” to także miejsce integracji społecznej, w którym angażują się nie tylko aktorzy, ale również osoby odpowiedzialne za scenografię i technikę. W 2009 roku powstał także zespół dla dzieci, poszerzając ofertę kulturalną.
Teatr regularnie bierze udział w przeglądach teatralnych, zdobywając liczne wyróżnienia. „Tradycja” jest symbolem pasji, zaangażowania i kultywowania lokalnych tradycji, udowadniając, że kultura może rozwijać się w małej społeczności, tworząc silną więź między pokoleniami.
