Program AZP+. Nieinwazyjne wsparcie zarządzania dziedzictwem archeologicznym to propozycja ogólnopolskiej strategii rozpoznawania dziedzictwa archeologicznego metodami nieinwazyjnymi, która uwzględnia również zapewnienie narzędzi do efektywniejszego zarządzania dziedzictwem, podnoszenie kwalifikacji służb konserwatorskich i badaczy, a także popularyzację wiedzy związanej z archeologią i współpracę ze społeczeństwem.

Nadrzędnym celem Programu AZP+ jest ochrona reliktów archeologicznych in situ, w miejscu ich położenia, zgodnie z postanowieniami Europejskiej konwencji o ochronie dziedzictwa archeologicznego (Konwencji Maltańskiej), ratyfikowanej przez Polskę w 1995 roku.

Założenia Programu powstały dzięki współpracy Narodowego Instytutu Dziedzictwa z uznanymi specjalistami, reprezentującymi ośrodki naukowe w całej Polsce i różne specjalizacje związane z wykorzystywaniem metod nieinwazyjnych w archeologii, a także inne dziedziny nauki. Ważnymi współtwórcami Programu są również przedstawiciele urzędów konserwatorskich. Tworzenie koncepcji Programu AZP+ w interdyscyplinarnym zespole zaowocowało szerokim podejściem, zarówno do współczesnych możliwości, jak i potrzeb różnych grup odbiorców, a przede wszystkim do wieloaspektowości zagadnień związanych z dziedzictwem archeologicznym.

Lista nieinwazyjnych metod badawczych, których stosowanie proponowane jest w ramach Programu AZP+, nie jest zamknięta. Wśród nich wymienić można analizę fotografii lotniczych, zobrazowań satelitarnych, pochodnych lotniczego skanowania laserowego, metody geofizyczne czy badania powierzchniowe. Promowane jest też testowanie zupełnie nowych metod i narzędzi. Absolutnie niezbędne jest wykorzystywanie w badaniach ogólnodostępnych danych przestrzennych, teledetekcyjnych i kartograficznych, w tym także archiwalnych. Kluczowym jest, aby nie ograniczać się tylko do jednej metody, lecz umiejętnie je dobierać i łączyć, w zależności od celów prospekcji, sposobu zagospodarowania terenu, gleby, warunków klimatycznych, będąc świadomym zarówno potencjału poszczególnych metod, jak i ograniczeń. W ramach Programu AZP+ tworzone będą warunki do tego, aby metody nieinwazyjne były powszechnie stosowane i aby ich wyniki zajmowały ważne miejsce w procesie podejmowania decyzji konserwatorskich. Jednym z elementów, które mają to umożliwić, są działania edukacyjne, m.in. opracowywanie ogólnodostępnych e-szkoleń oraz kolejnych modułów poradnika dotyczącego wykorzystywania metod nieinwazyjnych w archeologii.

Ważne miejsce w założeniach Programu AZP+ zajmuje próba zwrócenia uwagi na dziedzictwo nieodległej przeszłości, a także przeszły krajobraz (krajobraz archeologiczny), uwzględniający złożoność relacji i działań ludzkich w przeszłości, których nie da się ograniczyć do wyizolowanych stanowisk archeologicznych.

Program bazuje na budowaniu współpracy pomiędzy specjalistami różnych dziedzin, pomiędzy badaczami a osobami zarządzającymi dziedzictwem archeologicznym, pomiędzy archeologami a społeczeństwem. Jednym z celów Programu jest również zapewnienie współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie udostępniania różnego rodzaju danych oraz wyników badań nieinwazyjnych.

Fundamentalne znaczenie dla Programu AZP+ ma planowany system informatyczny wraz z centralnym repozytorium na dokumentację cyfrową. Będą w nim integrowane dane na temat dziedzictwa archeologicznego w Polsce, w szczególności wyniki badań nieinwazyjnych oraz dotychczasowe ustalenia, m.in. informacje pochodzące z kart ewidencyjnych czy dokumentacja archiwalna. System umożliwi bardziej efektywne zarządzanie dziedzictwem i zapewni spójność danych w różnych urzędach czy instytucjach odpowiedzialnych za ochronę zabytków. Głównymi użytkownikami systemu mają być pracownicy urzędów konserwatorskich oraz badacze, ale także wszystkie osoby zainteresowane przeszłością.

Dotychczasowe zadania realizowane były w ramach Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2019-2022.

Szczegółowy harmonogram kolejnych działań w ramach Programu AZP+ znany będzie po ogłoszeniu Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2023-2026.

Zapraszamy do obejrzenia filmu o Programie AZP+

Zachęcamy również do zapoznania się z materiałami dotyczącymi konferencji „Program AZP+. Nieinwazyjne wsparcie zarządzania dziedzictwem archeologicznym”, która odbyła się 23 listopada 2022 roku w Warszawie. Program konferencji dostępny jest w zakładce “Do pobrania”. 

Nagrania wszystkich wystąpień znajdują się na stronie TV NID