Międzynarodowa konferencja ETHER – Eternal Heritage / Wieczne Dziedzictwo ma na celu integrację środowisk naukowych, archeologów, architektów, historyków sztuki, konserwatorów, muzealników oraz szeroko rozumianych sektorów kreatywnych, a także stworzenie fundamentów dla międzynarodowego systemu współpracy, wymiany doświadczeń, potrzeb oraz wzajemnego wykorzystywania swoich zasobów. Obecnie, współpraca ta ma ogromne znaczenie w kontekście wykorzystania technologii w digitalizacji zabytków, a więc również ochrony ich substancji i możliwości ich upowszechniania. Potencjał drzemie również w popularyzacji dziedzictwa kulturowego za pomocą przemysłu kreatywnego – m.in. filmów, gier czy wzornictwa przemysłowego.

W dniach 5 i 6 listopada 2024 r. odbyła się kolejna edycja międzynarodowej konferencji ETHER – Eternal Heritage / Wieczne Dziedzictwo, skierowanej do naukowców, badaczy, projektantów i twórców korzystających w swoich działaniach z technologii trójwymiarowego modelowania, Augmented i Virtual Reality czy sztucznej inteligencji.

Technologia digitalizacji zabytków, poza precyzyjną dokumentacją, daje nam możliwość szerokiego udostępniania i zachowania o nich pamięci dla przyszłych pokoleń. Szczególnie dzisiaj, dziedzictwo kulturowe potrzebuje digitalizacji, usystematyzowanej archiwizacji oraz upowszechniania w bezkresnych przestrzeniach wirtualnego świata.

Międzynarodowa konferencja ETHER – Eternal Heritage / Wieczne Dziedzictwo ma na celu integrację środowisk naukowych, archeologów, architektów, historyków sztuki, konserwatorów, muzealników oraz szeroko rozumianych sektorów kreatywnych, a także stworzenie fundamentów dla międzynarodowego systemu współpracy, wymiany doświadczeń, potrzeb oraz wzajemnego wykorzystywania swoich zasobów. Obecnie, współpraca ta ma ogromne znaczenie w kontekście wykorzystania technologii w digitalizacji zabytków, a więc również ochrony ich substancji i możliwości ich upowszechniania. Potencjał drzemie również w popularyzacji dziedzictwa kulturowego za pomocą przemysłu kreatywnego – m.in. filmów, gier czy wzornictwa przemysłowego.

Międzynarodowa konferencja ETHER – Eternal Heritage / Wieczne Dziedzictwo

📆Termin: 5-6 listopada 2024 r.
📍Miejsce: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie
🗣️ Język: wydarzenie było dostępne w języku polskim i angielskim

Download

Program konferencji

Program konferencji – do druku

Forma konferencji:
Konferencja odbyła się stacjonarnie w Warszawie. Nie była transmitowana on-line. Nagranie pokonferencyjne zostało udostępnione na kanale YouTube NID – TV NID. Zachęcamy do subskrypcji.

Udział w konferencji i warsztatach był bezpłatny.

Podsumowanie konferencji

Międzynarodowa konferencja ETHER już po raz kolejny stała się przestrzenią inspirujących spotkań naukowców, ekspertów i praktyków z całego świata, którzy wspólnie poszukiwali odpowiedzi na pytania o przyszłość dziedzictwa w dobie dynamicznego rozwoju technologii. W trakcie dwóch intensywnych dni uczestnicy mieli okazję zgłębiać najnowsze narzędzia cyfrowe, techniki wizualizacji, zastosowania sztucznej inteligencji oraz nowatorskie sposoby ochrony i opowiadania o dziedzictwie – zarówno materialnym, jak i niematerialnym. Spotkanie było nie tylko przeglądem nowoczesnych rozwiązań, ale także platformą do dyskusji nad etycznymi, prawnymi i społecznymi aspektami cyfryzacji kultury.

Wydarzenie zostało podzielone na cztery panele tematyczne, poświęcone kolejno: przyszłościowym technologiom, dziedzictwu niematerialnemu, mocy danych oraz ochronie zasobów cyfrowych i kulturowych. Uzupełnieniem programu były dwa specjalistyczne warsztaty: jeden poświęcony fotogrametrycznemu skanowaniu obiektów dziedzictwa, drugi – wykorzystaniu skaningu laserowego w dokumentacji zabytków.

Panele tematyczne

Pierwszy panel FUTURE-DRIVEN HERITAGE – o wykorzystaniu technologii cyfrowych w badaniach naukowych

Karol Czajkowski, zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa przedstawił fascynującą historię rycerza Piotra, którego św. Stanisław miał wskrzesić, aby został świadkiem w procesie o ziemię. Historia znana ze średniowiecznych źródeł została wzbogacona o zdigitalizowany model kaplicy pw. św. Stanisława Biskupa oraz płyty nagrobnej Piotra.

Podczas drugiej prelekcji, prof. Robert Erdmann z Uniwersytetu Amsterdamskiego pokazał na żywo pracę programu opartego na AI, który na podstawie np. obrazu z kamery w ułamek sekundy wyszukuje wszystkie obiekty zdigitalizowane w repozytorium cyfrowym, które wizualnie podobne są do tego przesyłanego przez kamerę. Nieco inne spojrzenie na wykorzystanie sztucznej inteligencji przedstawił prof. Eric Postma, doradca naukowy w Art Recognition, firmie weryfikującej autentyczność dzieł sztuki. Pokazał on, że algorytm jest w stanie przeanalizować teksturę, kolorystykę i rytmikę ruchów pędzla, żeby wspierać historyków sztuki.

Kolejne dwa wystąpienia dotyczyły wykorzystania technologii w archeologii. Najpierw dr Michał Jakubiak porównywał pracę archeologa żmudnie badającego teren w poszukiwaniu kurhanów oraz działanie sieci neuronowych, które archeolog może nauczyć rozpoznawania takich obiektów na podstawie skanów LIDAR. Okazuje się, że sieć neuronowa nie jest jeszcze w stanie znaleźć wszystkich kurhanów zidentyfikowanych przez eksperta, ale samodzielnie rozpoznała kilka obiektów, które archeologom nie były znane. Dr Noemi Zabari ze spółki Muotech pokazała z kolei prototyp skanera wykorzystującego promienie kosmiczne – muony do precyzyjnego obrazowania przedmiotów oraz struktur podziemnych sięgających do 3 km wgłąb Ziemi.

Pierwszy panel zakończył się tematami z zakresu historii. Prof. Tomasz Jasiński z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zafascynował uczestników opowieścią o swoich wieloletnich badaniach kroniki Galla Anonima – od postawienia pytań badawczych, przez polemiki w naukowym świecie, wyzwania związane z opracowaniem właściwego narzędzia do analizy rytmów w 16 milionach rekordów, po konkluzję, która rozwiązała spór trwający od XVI wieku. Następnie Adam Dylewski z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN pokazał na przykładzie źródeł historycznych dotyczących Żydów pruskich, że do niektórych analiz nie potrzeba specjalnych programów ani sztucznej inteligencji, wystarczy dobrze zbudowana baza danych w arkuszu kalkulacyjnym.

Zobacz relację na TV NID: ETHER 2024 – Panel I

Drugi panel ELUSIVE HERITAGE – o digitalizacji dziedzictwa niematerialnego oraz tworzeniu kreatywnych opowieści o

Dr Jacek Jackowski zaprezentował projekt Etnofon, którym kieruje. Po dziesięciu latach od jego rozpoczęcia, w repozytorium cyfrowym zgromadzono ogromną dokumentację polskich zbiorów fonograficznych i tańców ludowych. Już teraz jest to ważny system chroniący to dziedzictwo i ułatwiający jego badanie, w przyszłości być może zostanie wsparty narzędziami AI. Józef Markiewicz z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN pokazał tworzony w Muzeum zbiór historii mówionych i jak te relacje łączą się z historią przedmiotów.

Na koniec pierwszego dnia konferencji uczestnicy mogli zanurzyć się w cyfrowo wykreowane światy – dr hab. inż arch. Rafał Szrajber zaprezentował nieistniejący, choć zakorzeniony w dziedzictwie przemysłowym Łodzi, świat w multimedialnym projekcie SteamRift. Zwrócił uwagę na to, że w grach wideo drzemie ogromny potencjał do promocji dziedzictwa, łączący wizualność obiektów dziedzictwa materialnego z multisensorycznym doświadczaniem dziedzictwa niematerialnego. Dr Joanne Popińska i Thomas Hall zaproponowali z kolei VR-ową podróż do trudnych czasów III Rzeszy.  Projekt Reich of Ashes to cyfrowo odtworzone relacje Ocalałych zaprezentowane na historycznym tle. Odbiorca może samodzielnie poruszać się w wirtualnym czasie i przestrzeni, która łączy się z realną przestrzenią muzeum i znajdującymi się w niej eksponatami.

Zobacz relację na TV NID: ETHER 2024 – Panel II

Trzeci panel DATA-POWERED HERITAGE – o technikach wizualizacji zabytków i wykorzystaniu danych cyfrowych
Jako pierwsi wystąpili Maria Wardzyńska ze spółki Pałac Saski oraz Eryk Bunsch, reprezentant firmy Heritage Imagining. Znalezione w trakcie badań archeologicznych Pałacu Saskiego i Pałacu Bruhla fragmenty kamieniarki zostały zeskanowane metodą fotogrametryczną, dzięki której możliwe jest precyzyjne odtworzenie elewacji zburzonego po Powstaniu Warszawskim budynku, a nawet rozpoznanie konkretnych technik rzemieślniczych na podstawie śladów po dłucie.

Dr hab. Małgorzata Trzaskalik-Wyrwa, kierownik Zespołu ds. organów historycznych w Narodowym Instytucie Dziedzictwa oraz Vitalij Chyzhewskyy – przedstawiciel firmy ARS ORGANUM Adam Olejnik pokazali, że organy, instrument oglądany zwykle tylko od strony reprezentacyjnych i monumentalnych piszczałek, kryje w sobie niezwykle złożone mechanizmy, które szersza publiczność poznać może dzięki skanom 3D. Dokumentacja historycznych organów, która w formie tradycyjnych rysunków i przekrojów, może trwać aż cztery lata, jest znacząco przyspieszona dzięki wykorzystaniu skanerów, jednak sama technologia nadal nie potrafi zastąpić interpretacji cyfrowego obrazu przez organmistrza.

Następnie Kamil Janik pokazał uczestnikom niezwykle praktyczne wykorzystanie cyfrowej wizualizacji piętnastowiecznych polichromii w kościele pw. św. Marcina w Gnojniku. Zanim przeprowadzono prace konserwatorskie, prelegent wykonał kilka wariantów możliwych rekonstrukcji warstwy malarskiej. Posłużyły one nie tylko do wybrania najodpowiedniejszego rozwiązania, ale też pomogły w budowaniu pozytywnych relacji pomiędzy konserwatorami a lokalną społecznością.

Kolejne, praktyczne podejście do danych cyfrowych zaprezentował dr Tadas Žižiūnas, kierownik Laboratorium Cyfryzacji 3D i Badań Cyfrowych Uniwersytetu Wileńskiego. Współtworzony przez niego system monitorowania miast historycznych, integrujący skany i zdjęcia 2D/3D/360º oraz dane GPS/GIS jest w stanie wychwycić nawet najmniejsze zmiany powstałe w wyniku ingerencji człowieka lub natury w substancję zabytkową.

Prelekcja Andrzeja Gołembnika skupiała się na znaczeniu kategoryzacji odkryć w procesie prac archeologicznych, podkreślając rolę dokumentacji cyfrowej i algorytmów sztucznej inteligencji w analizie i klasyfikacji danych terenowych. Systematyczna kategoryzacja i użycie nowoczesnych technologii, takich jak skanowanie geodezyjne i bazy danych GIS, umożliwiają precyzyjne mapowanie warstw i struktur, wspierając proces archiwizacji i interpretacji wyników badań.

Na koniec tego panelu, Karol Argasiński podkreślili znaczenie jednolitego słownictwa i zintegrowanych narzędzi cyfrowych, takich jak BIM i HBIM, aby ułatwić komunikację i wymianę danych między różnymi specjalistami. Prelegent oraz współautor prelekcji, Artur Tomczak wykazali, że takie podejście umożliwia lepsze zarządzanie informacją oraz jej zachowanie dla przyszłych pokoleń w spójnym i łatwo dostępnym formacie.

Zobacz relację na TV NID: ETHER 2024 – Panel III

Czwarty panel SAFEGURADED HERITAGE – o ochronie dziedzictwa przy pomocy technologii oraz ochrony danych cyfrowych 
Panel otworzył prof. Wojciech Kowalski z Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Profesor omówił proces tworzenia dokumentacji cyfrowej dziedzictwa, który obejmuje pomiary terenowe oraz prace gabinetowe. Podkreślił, że dokumentacja cyfrowa spełnia kryteria utworu chronionego prawem autorskim, co zobowiązuje do poszanowania praw twórców do ich integralności i autorstwa. Prezentacja dr hab. Katarzyny Zalasińskiej dotyczyła ochrony prawnej treści cyfrowych jako dóbr kultury oraz wyzwań związanych z ich trwałym zachowaniem i autentycznością. Prelegentka wskazała na potrzebę stworzenia spójnego systemu ochrony cyfrowych zasobów kultury, w tym wprowadzenia publicznego rejestru zasobów oraz standardów bezpieczeństwa i cyberochrony.

Panel zakończył się debatą na temat ochrony dziedzictwa za pomocą nowoczesnych narzędzi, w której udział wzięli Stefan Kamiński – prezes zarządu Krajowej Izby Gospodarczej Elektroniki i Telekomunikacji, Arkadiusz Kołodziej – kierownik Działu Ładu Architektonicznego w NASK, dr hab. Katarzyna Chałubińska-Jentkiewicz – dyrektor ds. Rejestru Domen Internetowych w NASK, dr hab. inż. Robert Olszewski – kierownik Zakładu Kartografii Politechniki Warszawskiej oraz przedstawiciele Narodowego Instytutu Dziedzictwa – dr hab. Katarzyna Zalasińska oraz Karol Czajkowski.  Eksperci rozważali efektywne metody integracji technologii z ochroną dziedzictwa, podkreślając potrzebę koordynacji działań na różnych poziomach, w tym lokalnym i państwowym.

Zobacz relację na TV NID: ETHER 2024 –Panel IV

Warsztaty

Warsztat „Skanowanie fotogrametryczne obiektów dziedzictwa kultury”

Prowadzący: Ryszard Zimek – kierownik Zespołu Zadaniowego ds. Digitalizacji NID

Opis: Uczestnicy poznali techniki fotogrametryczne umożliwiające tworzenie modeli 3D obiektów. Przedstawiony został cały proces: od wyboru i przygotowania sprzętu, przez wykonanie zdjęć, po ich profesjonalną obróbkę, składanie modelu w aplikacji, optymalizację siatki, eksport i przygotowanie tekstur na potrzeby publikacji online.

Warsztat „Wykorzystanie skaningu laserowego w dokumentacji obiektów zabytkowych – możliwości, ograniczenia i wyzwania”

Prowadzący: Marcin Gładki – współtwórca firmy PAST realizującej od roku 2006 projekty dokumentacji obiektów zabytkowych z użyciem skaningu laserowego i fotogrametrii; prezes Fundacji Dajna im. Jerzego Okulicza-Kozaryna.

Opis: Warsztaty obejmowały problematykę zastosowania skaningu laserowego w procesie dokumentacji obiektu zabytkowego. W ramach dwudniowego cyklu zaprezentowane zostałty zagadnienia teoretyczne związane z możliwościami i ograniczeniami sprzętu i oprogramowania, proces planowania i wykonania prac terenowych oraz ich późniejszego opracowania. Przedstawione zostały także rozwiązania praktyczne wynikające z blisko 20-letniego doświadczenia w zakresie digitalizacji i dokumentacji obiektów zabytkowych z różnych epok w Polsce, Europie północnej oraz w basenie Morza Śródziemnego.

Komitet organizacyjny oraz sekretariat konferencji:

• Centrum kompetencji do spraw digitalizacji zabytków, Zespół Zadaniowy ds. Digitalizacji Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
  Kontakt:  <ether@nid.pl>
• Sekretarz konferencji: Monika Ciura, <mciura@nid.pl>

Rada naukowa konferencji ETHER:

• Prof. Robert Erdmann, University of Amsterdam – przewodniczący
• Karol Czajkowski, Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Arkadiusz Kołodziej, NASK
• Joanna Król-Komła, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
• Marta Mejzner, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
• Artur Paprocki, Veles Productions
• Dr Maciej Prarat, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
• Dr hab. Katarzyna Zalasińska, Uniwersytet Warszawski

Organizatorem wydarzenia był Narodowy Instytut Dziedzictwa, a współorganizatorem Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Konferencja została objęta honorowym patronatem sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnej Konserwator Zabytków Bożeny Żelazowskiej, Polskiego Komitetu ds. UNESCO oraz Narodowego Centrum Kultury.

Patronem medialnym konferencji był Program 2 Polskiego Radia.

Organizacja międzynarodowej konferencji ETHER – Eternal Heritage / Wieczne Dziedzictwo została dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach realizacji zadania „Dofinansowanie działalności Centrum Kompetencji ds. digitalizacji zabytków”.

—

Od ponad 20 lat Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, a następnie Dział Digitalizacji Narodowego Instytutu Dziedzictwa wykorzystuje cyfrowe technologie pomiaru i obrazowania do inwentaryzacji obiektów zabytkowych. Pierwszy skaner laserowy zakupiony został w 2005 roku, wtedy już technologia pozwalała na trójwymiarowe odwzorowanie przedmiotów, budynków czy stanowisk archeologicznych. Z upływem lat, urządzenia stają się coraz bardziej precyzyjne, opracowanie danych szybsze, a efekty czytelniejsze dla odbiorcy. Od 15 lat NID realizuje powierzoną mu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego funkcję Centrum Kompetencji w obszarze digitalizacji zabytków.

Do zadań Centrum Kompetencji ds. Digitalizacji Zabytków należy przede wszystkim koordynacja i wdrażanie zmian technologicznych dotyczących digitalizacji i przechowywania danych cyfrowych oraz koordynacja w zakresie ich gromadzenia, przechowywania i udostępniania. Centrum zajmuje się także wyznaczaniem standardów, udostępnianiem ich oraz popularyzacją, w tym edukacją kadr instytucji kultury w zakresie digitalizacji obiektów nieruchomych oraz promocją zasobów cyfrowych.

W ramach prowadzonych działań Centrum opracowuje zestaw dobrych praktyk i zaleceń dotyczących inwentaryzacji architektonicznych wykonywanych metodami cyfrowymi. Realizuje również cyfrową inwentaryzację zabytków o strategicznym znaczeniu dla zachowania dziedzictwa kulturowego. W zakresie prowadzonych działań powstaje zarówno dokumentacja techniczna, jak i materiał wizualny do wykorzystania w popularyzacji i promocji zabytku. Wszystkie materiały są publikowane na portalu zabytek.pl oraz na portalu Sketchfab. Więcej o działaniach Centrum w artykule: https://nid.pl/2024/02/20/dwadziescia-lat-doswiadczenia-nid-w-digitalizacji-dziedzictwa-kulturowego/.