Za nami już większość wydarzeń zorganizowanych w ramach tegorocznych obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków. Narodowy Instytut Dziedzictwa zaplanował 20 spotkań, w 17 lokalizacjach, a główne obchody odbyły się 18 kwietnia w Zamku Królewskim w Warszawie.

Spotkania zorganizowane w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków 2024 zostały zainaugurowane 9 kwietnia, podczas dni otwartych dla studentów w Oddziałach Terenowych NID w Toruniu i w Gdańsku. Za nami już wszystkie 20 wydarzeń, w tym główne obchody w Zamku Królewskim w Warszawie. Były to konferencje, warsztaty, spacery, oprowadzania po obiektach zabytkowych, koncerty organowe i debaty. Niektóre z nich skierowane były do konkretnych grup – dzieci, młodzieży, rodzin czy społecznych opiekunów zabytków, inne były otwarte dla wszystkich zainteresowanych lokalnym dziedzictwem kulturowym. W drugiej połowie maja zaplanowane są jeszcze rodzinne obchody w Warszawie, a więc jest jeszcze szansa dołączyć do wspólnego świętowania Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków.

Tematem przewodnim tegorocznych obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków jest jubileusz 30-lecia pomników historii. W 2024 roku mija 30 lat, odkąd pierwsze zabytki otrzymały status pomnika historii. Na początku lat dziewięćdziesiątych ówcześni członkowie Rady Ochrony Zabytków opracowali listę 100 obiektów spełniających kryteria opracowane dla miejsc światowego dziedzictwa z uwzględnieniem aspektu historycznego związanego z dziejami Polski. Na tej podstawie przygotowano pierwszą listę i 8 września 1994 roku, ówczesny Prezydent RP, Lech Wałęsa wydał zarządzenia ustanawiające pierwsze w Polsce pomniki historii. Wpisy uporządkowano alfabetycznie i tak na pierwszej pozycji pojawił się Biskupin. Kolejne pozycje to Jasna Góra w Częstochowie, zespół katedralny we Fromborku, XVII-wieczny zespół miejski w Gdańsku, katedra w Gnieźnie, Kazimierz Dolny, historyczny zespół miasta Krakowa, neolityczna kopalnia w Krzemionkach, zamek w Malborku, Ostrów Lednicki, Stare i Nowe Miasto w Toruniu, historyczny zespół miasta z traktem królewskim i Wilanowem w Warszawie, kopalnia soli w Wieliczce, zespół historycznego centrum Wrocławia oraz historyczny zespół miasta w Zamościu. W sumie, 8 września 1994 roku, pomnikami historii zostało 15 zabytków.

Z powodu jubileuszu, znaczna część tegorocznych obchodów MDOZ odbyła się w zabytkach uznanych za pomniki historii. Były to miejsca zarówno największe i z najdłuższym stażem na tej wyjątkowej liście, takie jak Zamek Królewski w Warszawie czy Sala Rady Miasta Krakowa, jak i najmłodszy pomnik historii, jakim jest kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej w Żórawinie. To właśnie w pomnikach historii będących dumą lokalnych społeczności miały miejsce najbardziej wyjątkowe i ważne spotkania.

Tegoroczne obchody Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków połączyły konserwatorów, właścicieli zabytków, pasjonatów, lokalne władze i społeczności, aby wspólnie cieszyć się z tego, co udało się na przestrzeni ostatnich lat w zakresie ochrony zabytków osiągnąć i debatować nad wyzwaniami, które są jeszcze przed nami.

“Trzeba pamiętać i podkreślać, że zabytki są nie tylko atrakcją turystyczną, ale także materialnymi pamiątkami, które łączą nas z przeszłością i pozwalają odkrywać doświadczenia tych, którzy byli przed nami. Jesteśmy świadkami tego, jak kruche i podatne na zniszczenie jest dziedzictwo w obliczu konfliktów zbrojnych. Jego ochrona jest więc nie tylko obowiązkiem prawnym, ale także moralnym i etycznym “

– powiedziała Bożena Żelazowska, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalna Konserwator Zabytków, podczas wystąpienia otwierającego główne obchody zorganizowane w Zamku Królewskim w Warszawie.

Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, dr hab. Katarzyna Zalasińska mówiła o 30-leciu pomników historii, zwracając uwagę na aktualne wyzwania związane z ocaleniem dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń:

“Ocalić najcenniejsze – to cel jednej z najważniejszych instytucji systemu ochrony zabytków w Polsce tj. „pomników historii”. Pomnik historii to nie tylko zaszczytny tytuł, przywilej, wsparcie, ale również wielkie zobowiązanie – nie tylko opiekunów tych miejsc, ale nas wszystkich. Pomniki historii są po to, aby zwrócić uwagę na to, jakie skarby mamy w swojej kulturze.”

“Ocalić najcenniejsze – to też wezwanie do działania, szczególnie aktualne wobec sytuacji za naszą wschodnią granicą. Jeszcze mocniej to wybrzmiewa, gdy w tle obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków pojawia się 70-lecie Konwencji haskiej. Właściwa implementacja jej postanowień jest możliwa wyłącznie poprzez powszechną aktualizację dokumentacji dotyczącej zabytków. Misja Instytutu, realizowana przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków, a potem Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, jest dzisiaj bardziej aktualna niż kiedykolwiek. Zapewnienie aktualnej, pełnej dokumentacji zasobu zabytkowego w Polsce staje się kluczowym wyzwaniem z punktu widzenia systemowej odpowiedzi na potrzebę budowy nowego systemu bezpieczeństwa dziedzictwa kulturowego.”

Podczas oficjalnej części głównych obchodów MDOZ 2024 wręczono odznaczenia dla służb konserwatorskich i osób zasłużonych dla bezpieczeństwa dziedzictwa kultury – medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, złotą i srebrną odznakę „Za opiekę nad zabytkami” oraz odznakę honorową „Zasłużony dla kultury polskiej”. Pełna lista odznaczonych dostępna jest tutaj. Wszystkim serdecznie, jeszcze raz gratulujemy.

Nagranie z głównych obchodów MDOZ 2024 obejrzeć można na naszym kanale YouTube. Dostępna jest również relacja na żywo z regionalnych obchodów MDOZ w Krakowie.

Tegoroczne obchody Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków połączyły konserwatorów, właścicieli zabytków, pasjonatów, lokalne władze i społeczności, aby wspólnie cieszyć się z tego, co udało się na przestrzeni ostatnich lat w zakresie ochrony zabytków osiągnąć i debatować nad wyzwaniami, które są jeszcze przed nami.

Jak podkreśliła dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, dr hab. Katarzyna Zalasińska podczas regionalnych obchodów MDOZ w województwie małopolskim, w Krakowie:

„Uważamy, że ważne jest to, aby to święto tętniło życiem również pomiędzy właścicielami zabytków, między miłośnikami, żeby było osią do spotkań osób, które opiekują się dziedzictwem narodowym na co dzień, dlatego że w rzeczywistości jest to święto nie tylko służb konserwatorskich, ale przede wszystkim jest to ważny dzień, w którym przypominamy, podkreślamy trud tych wszystkich, którzy na co dzień spuścizną kulturową naszego kraju się opiekują.”

Za organizację wydarzeń w całej Polsce odpowiedzialni byli pracownicy Oddziałów Terenowych Narodowego Instytutu Dziedzictwa, których zaangażowanie i serce włożone w przygotowania tegorocznych obchodów było głównym składnikiem sukcesu i ciepłej atmosfery panującej podczas spotkań.

Tyle różnorodnych i inspirujących wydarzeń nie mogłoby się odbyć bez współorganizatorów oraz partnerów wydarzeń, którym serdecznie dziękujemy za współpracę!

Wszystkie relacje z wydarzeń MDOZ, które odbyły się w tym roku:

• 9.04 – Toruń – Obchody MDOZ 2024 dla studentów
  Dzień otwarty w Oddziale Terenowym Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Toruniu. Spotkanie i warsztaty dla studentów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
  Organizator: Oddział Terenowy NID w Toruniu

• 9.04 – Gdańsk – Obchody MDOZ 2024 dla studentów
  Spotkanie dla studentów w Oddziale Terenowym Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Gdańsku.
  Organizator: Oddział Terenowy NID w Gdańsku

• 11.04 – Starachowice – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie świętokrzyskim
  Konferencja „Od historii przemysłu do przemysłu kultury. Sposoby wykorzystania dziedzictwa postindustrialnego w regionie świętokrzyskim”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Kielcach, Muzeum Przyrody i Techniki „Ekomuzeum” im. Jana Pazdura w Starachowicach

• 11.04 – Kraków – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie małopolskim
  Konferencja „Pomnik historii. Rozkodować miejsce i czas” oraz prezentacje zabytkowych krakowskich organów
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Krakowie, Małopolski Instytut Kultury

• 13.04 – Warszawa – Obchody MDOZ 2024 dla społecznych opiekunów zabytków
  Spotkanie dla społecznych opiekunów zabytków „Strażnicy dziedzictwa wobec wyzwań współczesności”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Warszawie, Dział Zarządzania Dziedzictwem i Analiz Wpływu Zmian Klimatu na Dziedzictwo NID, Zamek Królewski w Warszawie

• 14.04 – Warszawa – Obchody MDOZ 2024 dla rodzin
  Warsztat rodzinny „To ja! Zabytek”. Warsztat towarzyszący wystawie: „Projektant. Wojciech Jastrzębowski”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Warszawie, Zespół ds. Edukacji NID, Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

• 16.04 – Czerniewice – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie łódzkim
  Konferencja „Wielkie sensacje w małych zabytkach”. Panel dyskusyjny – „Jak promować zabytki w małych miejscowościach?”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Łodzi, Gmina Czerniewice, parafia pw. św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy w Czerniewicach

• 20.04 – Pułtusk – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie mazowieckim
  Spotkanie „Kolegiata w Pułtusku – perła Mazowsza – pomnik historii i jego dzieje” oraz koncert organowy
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Warszawie, Dział Zarządzania Dziedzictwem i Analiz Wpływu Zmian Klimatu na Dziedzictwo NID, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków

• 21.04 – Żórawina – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie dolnośląskim
  Spotkanie „Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie – perła manieryzmu” oraz koncert organowy w Kościele Świętej Trójcy w Żórawinie
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID we Wrocławiu, parafia pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Żórawinie

• 21.04 – Mariańskie Porzecze – Obchody MDOZ 2024
  Konferencja i koncert organowy „Skarby w piszczałkach zaklęte – organy w kościele Matki Bożej Bolesnej w Mariańskim Porzeczu”
  Organizator: Zespół ds. Organów Historycznych – NID Warszawa

• 22.04 – Siemczyno – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie zachodniopomorskim
  Konferencja „Zachodniopomorskie pomniki historii – trudne dziedzictwo”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Szczecinie, Henrykowskie Stowarzyszenie w Siemczynie, Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie

• 23.04 – Bojadła – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie lubuskim
  Konferencja „Dobre praktyki w opiece nad zabytkami – forum wymiany doświadczeń”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Zielonej Górze, Fundacja Pałac Bojadła

• 24.04 – Leszno – Regionalne obchody MDOZ 2024 w województwie wielkopolskim
  Konferencja „Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków – 30 lat pomników historii w województwie wielkopolskim”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Poznaniu, Prezydent Miasta Leszna, Muzeum Okręgowe w Lesznie, Miejski Konserwator Zabytków w Lesznie

• 24.04 – Żyrardów – Obchody MDOZ 2024 dla młodzieży
  Spacer dla młodzieży połączony z warsztatami dziennikarskimi „Było, jest i będzie. Rewitalizacja zabytkowego Żyrardowa oczami młodych”
  Organizatorzy: Dział Zarządzania Dziedzictwem i Analiz Wpływu Zmian Klimatu na Dziedzictwo NID, Oddział Terenowy NID w Warszawie, Urząd Miasta Żyrardowa, Zespół Szkół nr 1 w Żyrardowie, projektymiejskie.pl

• 27.04 – Józefów – Obchody MDOZ 2024
  Spotkanie z miłośnikami i użytkownikami domów drewnianych na linii otwockiej „Narodowy Instytut Dziedzictwa na rzecz ochrony drewnianej architektury letniskowej – działania, doświadczenia, plany na przyszłość”
  Organizatorzy: Oddział Terenowy NID w Warszawie, Stowarzyszenie Właścicieli, Mieszkańców i Miłośników domów drewnianych na linii otwockiej – Świdermajerowie, Dom Nauki i Sztuki/willa „Frankówka”, Miejski Ośrodek Kultury w Józefowie

• 29.04 – Zakopane – Obchody MDOZ 2024 w Centrum Architektury Drewnianej
  Konferencja i warsztaty snycerskie „Styl zakopiański w detalu”
  Organizator: Pracownia Terenowa NID – Centrum Architektury Drewnianej w partnerstwie z Muzeum Tatrzańskim im. Dra Tytusa Chałubińskiego oraz Stowarzyszeniem „Dom Pod Jedlami”.

• 30.04 – Rydzyna – Obchody MDOZ 2024
  Prezentacja ostatnich prac konserwatorskich w Zamku Królewskim w Rydzynie
  Organizator: Pracownia Terenowa NID „Zespół pałacowo-parkowy” w Trzebinach.

• 01-05.05 – Park Mużakowski – Obchody MDOZ 2024 w miejscu światowego dziedzictwa
  „Majówka z Parkiem Mużakowskim”, warsztaty, spacery tematyczne związane z 20-leciem wpisu Parku na Listę światowego dziedzictwa UNESCO
  Organizatorzy: Pracownia Terenowa NID w Mużakowie, zespół ds. przygotowania projektu „Park Mużakowski – zwiększenie atrakcyjności turystycznej i dostępności obiektu światowego dziedzictwa UNESCO”.

18.05 – Warszawa – Obchody MDOZ 2024 dla rodzin
Rodzinny spacer z elementami gry miejskiej „Odkrywamy tajemnice Traktu Królewskiego”
Organizator: Oddział Terenowy NID w Warszawie oraz Zespół ds. Edukacji NID

Patronat honorowy nad wydarzeniami objęła Bożena Żelazowska, Generalny Konserwator Zabytków, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Organizacja obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków została sfinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.