bip
Pomniki historii
O pomnikach historii

Pomnik historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia określa się cechy zabytku świadczące o jego szczególnej wartości, precyzyjnie wyznacza jego granice i zamieszcza schematyczną mapę z lokalizacją i granicami obiektu.

Pomniki historii, oprócz znaczenia dla polskiego dziedzictwa kulturowego, powinny wyróżniać się m.in. znaczeniem ponadregionalnym, dużymi wartościami historycznymi, naukowymi i artystycznymi, być utrwalone w świadomości społecznej i stanowić źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń. Do tego prestiżowego grona mogą dołączać krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa oraz ich zespoły, dzieła budownictwa obronnego, zabytki techniki, parki i ogrody, cmentarze, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź związane z działalnością wybitnych osobistości lub instytucji oraz zabytki archeologiczne. Inaczej mówiąc, lista pomników historii to najcenniejszy zasób dziedzictwa materialnego naszego kraju. Są to zabytki, z których możemy być dumni i które są wizytówką naszego dziedzictwa na arenie międzynarodowej. To właśnie z tej listy Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wybiera obiekty zgłaszane do wpisu na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Uznanie danego zabytku za pomnik historii zaproponowano już w 1962 roku, w ustawie o ochronie dóbr kultury. Zgodnie z tym aktem prawnym, w ten sposób wyróżniony mógł zostać zabytek nieruchomy o szczególnej wartości dla kultury narodowej.

Na początku lat dziewięćdziesiątych ówcześni członkowie Rady Ochrony Zabytków, w składzie profesorów: Janusza Bogdanowskiego, Mariana Arszyńskiego, Jerzego Łozińskiego, Adama Miłobędzkiego i Michała Kobusiewicza, opracowali listę 100 obiektów spełniających kryteria opracowane dla miejsc światowego dziedzictwa z uwzględnieniem aspektu historycznego związanego z dziejami Polski. Na tej podstawie przygotowano pierwszą listę i 8 września 1994 roku, ówczesny Prezydent RP, Lech Wałęsa wydał zarządzenia ustanawiające pierwsze w Polsce pomniki historii. Wpisy uporządkowano alfabetycznie, i tak na pierwszej pozycji pojawił się Biskupin. Kolejne pozycje to Jasna Góra w Częstochowie, zespół katedralny we Fromborku, XVII-wieczny zespół miejski w Gdańsku, katedra w Gnieźnie, Kazimierz Dolny, historyczny zespół miasta Krakowa, neolityczna kopalnia w Krzemionkach, zamek w Malborku, Ostrów Lednicki, Stare i Nowe Miasto w Toruniu, historyczny zespół miasta z traktem królewskim i Wilanowem w Warszawie, kopalnia soli w Wieliczce, zespół historycznego centrum Wrocławia oraz historyczny zespół miasta w Zamościu. W sumie 8 września 1994 roku pomnikami historii zostało 15 zabytków.

W ustawie z 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dodano, że pomnikiem historii może zostać nie tylko zabytek nieruchomy wpisany do rejestru, ale również park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury.

Rekordowym rokiem był 2017 roku, kiedy lista pomników historii poszerzyła się o 21 obiektów, co było związane z projektem „100 Pomników Historii na 100-lecie odzyskania niepodległości”.

Procedura

Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Prezydent RP, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, uznaje za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury (art. 15.1). Minister składa taki wniosek po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków (art.15.2). Procedurę i kryteria wyboru popników historii dookreśla dokument: Kryteria i procedury uznawania obiektu za Pomnik Historii, przyjęty i zarekomendowany do stosowania w 2005 r. przez Radę Ochrony Zabytków, który zawiera również wzór dokumentacji zgłoszenia.

Procedurę uznawania za pomnik historii prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa w imieniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do NID spływają pisma wnioskowe i dokumentacje oraz opinie Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków dotyczące danych wniosków. NID poddaje zgłoszenia szczegółowej analizie formalnej i merytorycznej oraz wizytuje kandydujący zabytek w celu zapoznania się z jego obecnym stanem zachowania, sposobem utrzymania, użytkowania itp. Konkluzje w postaci opinii co do zasadności propozycji uznania obiektu za pomnik historii przekazywane są pod obrady działającej przy Ministrze Rady Ochrony Zabytków. Członkowie Rady podczas posiedzeń dyskutują nad poszczególnymi kandydaturami i głosują za lub przeciw udzieleniu im swojej rekomendacji. Po uzyskaniu rekomendacji Rady, Minister występuje do Prezydenta RP o uznanie danego zabytku za pomnik historii, natomiast NID opracowuje projekt rozporządzenia wraz z uzasadnieniem i załącznikiem graficznym, który przekazywany jest Kancelarii Prezydenta RP za pośrednictwem MKiDN. Jeśli wniosek Ministra uzyska akceptację, procedurę zamyka podpisanie rozporządzenia przez Prezydenta RP i publikacja dokumentu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Download

Kryteria wyboru

Procedury wyboru

Wzór dokumentacji zgłoszenia

Identyfikacja wizualna pomników historii
Pomniki historii posiadają własne logo wraz z Księgą Znaku. Logo we wszystkich dopuszczalnych wersjach wraz z Księgą Znaku jest własnością NID, który posiada prawa autorskie do jego wykorzystywania.

W celu każdorazowego wykorzystania znaku promocyjnego należy uzyskać zgodę Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Materiały graficzne należy przesyłać na adres: promocja@nid.pl.

Logo powinno być stosowane przez właścicieli, zarządców i opiekunów pomników historii. Można je wykorzystać do oznaczenia obiektu w terenie oraz we wszelkich publikacjach tradycyjnych i internetowych mających na celu popularyzację zabytku o najwyższej randze w kraju. Znak graficzny ma za zadanie przybliżyć społeczeństwu pojęcie Pomnika Historii i wzmożyć zainteresowanie oznaczonymi tym znakiem obiektami.

Narodowy Instytut Dziedzictwa przekazuje bezpłatnie logo pomników historii, z zastrzeżeniem jego użytkowania zgodnie z Księgą Znaku (Logo manual), która określa warunki korzystania z logo, jego konstrukcję, pola ochrony, dopuszczalne wersje kolorystyczne jak również wzór tablic, służących do oznakowania obiektów uznanych przez Prezydenta RP za pomnik historii.

Mamy nadzieję, że przekazany Państwu znak graficzny okaże się przydatnym narzędziem w dobrym zarządzaniu najcenniejszymi dla polskiej kultury zabytkami.

 

Aktualna lista pomników historii

Obecnie za pomniki historii uznano 129 zabytków.

Wszystkie obiekty opisane są na portalu zabytek.pl, gdzie dostępna jest również mapa pomników historii.

Poniżej prezentujemy listę w kolejności alfabetycznej.

  1. Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
  2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
  3. Bochnia – kopalnia soli
  4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
  5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
  6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
  7. Chełmno – stare miasto
  8. Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
  9. Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
  10. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. Paulinów
  11. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
  12. Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
  13. Frombork – zespół katedralny
  14. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
  15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
  16. Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
  17. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście
  18. Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
  19. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
  20. Gliwice – radiostacja
  21. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
  22. Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
  23. Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
  24. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
  25. Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
  26. Grunwald – Pole Bitwy
  27. Jabłeczna – prawosławny klasztor św. Onufrego
  28. Janów Podlaski – Stadnina koni
  29. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
  30. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
  31. Kamieniec Ząbkowicki – zespół architektoniczno-krajobrazowy
  32. Kamień Pomorski – zespół katedralny
  33. Kanał Augustowski – droga wodna
  34. Kanał Elbląski
  35. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
  36. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
  37. Kazimierz Dolny
  38. Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
  39. Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
  40. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
  41. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
  42. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
  43. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
  44. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
  45. Kraków – dzielnica Nowa Huta
  46. Kraków – historyczny zespół miasta
  47. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
  48. Kraków – opactwo Cystersów w Mogile
  49. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
  50. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
  51. Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
  52. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
  53. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
  54. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
  55. Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
  56. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich
  57. Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
  58. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
  59. Lubostroń – zespół pałacowo-parkowy
  60. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
  61. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
  62. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
  63. Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
  64. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
  65. Małujowice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła
  66. Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
  67. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy
  68. Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
  69. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
  70. Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
  71. Olsztyn – zamek kapituły warmińskiej
  72. Opatów – zespół kolegiaty pw. św. Marcina Biskupa
  73. Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
  74. Ostrów Lednicki
  75. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
  76. Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
  77. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
  78. Płock – Wzgórze Tumskie
  79. Poznań – historyczny zespół miasta
  80. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
  81. Przemyśl – zespół staromiejski
  82. Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
  83. Puławy – zespół pałacowo-parkowy
  84. Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
  85. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
  86. Radom – zespół klasztorny Bernardynów
  87. Radruż – Zespół cerkiewny
  88. Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego
  89. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
  90. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
  91. Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
  92. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
  93. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
  94. Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
  95. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
  96. Stoczek Klasztorny – Sanktuarium Matki Pokoju
  97. Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
  98. Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
  99. Sulejów – zespół opactwa cystersów
  100. Sulejówek – Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego
  101. Supraśl – Klasztor Męski Zwiastowania Najświętszej Marii Panny
  102. Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
  103. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
  104. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
  105. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
  106. Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
  107. Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
  108. Toruń – Stare i Nowe Miasto
  109. Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
  110. Tum – zespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego
  111. Tykocin – historyczny zespół miasta
  112. Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
  113. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
  114. Wąchock – zespół opactwa cystersów
  115. Warszawa – gmach dawnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
  116. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
  117. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
  118. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
  119. Wieliczka – kopalnia soli
  120. Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
  121. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
  122. Wrocław – zespół historycznego centrum
  123. Wrocław – Hala Stulecia
  124. Zabrze – zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
  125. Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
  126. Ziębice – kościół parafialny pod wezwaniem św. Jerzego
  127. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
  128. Żórawina – kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej wraz z dziełem budownictwa obronnego
  129. Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna

 

Kontakt

Dział Pomników Historii
tel. +48 22 551 56 67
e-mail: nid@nid.pl

 

logotyp

Pomniki historii – obiekty

Pomniki historii – mapa interaktywna

Powrót

News

30 lat pomników historii

30 lat pomników historii

W 2024 roku mija 30 lat odkąd pierwsze zabytki otrzymały status pomnika historii. Dzisiaj na liście znajduje się 129 pomników historii, które...

Logotypy NID

Pobierz znaki promocyjne Narodowego Instytutu Dziedzictwa

Księgarnia NID

Sprawdź nasze produkty w księgarni. Zamawiaj bez wychodzenia z domu już teraz!

Platforma szkoleniowa

Zapisz się na naszą platformę e-szkoleniową i dowiedz się jak zarządzać dziedzictwem i wykorzystać jego potencjał.

Skip to content