Narodowy instytut dziedzictwa

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.

Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 114 zabytkom. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się.  Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

*Logo Pomników Historii zostało zaprezentowane podczas I Ogólnopolskiego Spotkania Opiekunów Pomników Historii, które odbyło się 1 czerwca 2011 r. w Lublinie. Logo jest własnością Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
 

1.  Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3.  Bochnia – kopalnia soli
4.  Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5.  Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6.  Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7.  Chełmno – stare miasto
8.  Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
9.  Czerwińsk nad Wisłą – dawne opactwo Kanoników Regularnych
10.  Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. paulinów
11.  Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
12.  Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
13.  Frombork – zespół katedralny
14.  Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
15.  Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
16.  Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
17. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście 
18.  Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
19.  Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
20.  Gliwice – radiostacja
21.  Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
22.  Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
23.  Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
24.  Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
25.  Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
26.  Grunwald – Pole Bitwy
27.  Janów Podlaski – Stadnina koni
28.  Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
29.  Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
30.  Kamień Pomorski – zespół katedralny
31.  Kanał Augustowski – droga wodna
32.  Kanał Elbląski
33.  Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
34.  Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
35.  Kazimierz Dolny
36.  Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
37.  Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
38.  Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
39. Koszuty – zespół dworsko-parkowy 
40.  Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
41.  Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
42.  Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
43.  Kraków – historyczny zespół miasta
44.  Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
45. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy 
46.  Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
47.  Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
48. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy 
49.  Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
50.  Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
51.  Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
52. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich 
53.  Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
54.  Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
55.  Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
56.  Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
57.  Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
58.  Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
59.  Malbork – zespół zamku krzyżackiego
60.  Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
    
61. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy 
62.  Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
63.  Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
64.  Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
65.  Orawka – kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
66.  Ostrów Lednicki
67.  Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
68.  Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
69.  Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
70.  Płock – Wzgórze Tumskie 
71.  Poznań – historyczny zespół miasta
72.  Przemyśl – Twierdza Przemyśl
73.  Przemyśl – zespół staromiejski
74.  Pszczyna – zespół zamkowo-parkowy
75. Puławy - zespół pałacowo-parkowy
76.  Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
77.  Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
78.  Radruż – Zespół cerkiewny
79. Rogalin – zespół pałacowo-parkowy z obszarem dawnego majątku ziemskiego 
80.  Rydzyna - założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
81.  Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
82.  Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
83.  Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
84. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
    
85.  Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
86.  Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
87.  Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
88.  Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
89.  Sulejów – zespół opactwa cystersów
90. Sulejówek - Milusin, zespół domu Marszałka Józefa Piłsudskiego 
91.  Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
92.  Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
93. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe 
94.  Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
95.  Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
96.  Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
97.  Toruń – Stare i Nowe Miasto
98.  Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
99.  Tykocin – historyczny zespół miasta
100.  Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
101.  Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór 
102.  Wąchock – zespół opactwa cystersów
103.  Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
104.  Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
105.  Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
106.  Wieliczka – kopalnia soli
107.  Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
108. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
109.  Wrocław – zespół historycznego centrum
110.  Wrocław – Hala Stulecia
111.  Zabrze - zespół zabytkowych kopalni węgla kamiennego
112.  Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
113.  Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
114.  Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna