Narodowy instytut dziedzictwa

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W treści prezydenckiego rozporządzenia wyszczególnia się cechy danego zabytku świadczące o jego najwyższej wartości, określa się precyzyjnie jego granice i zamieszcza schematyczną mapkę obiektu.

Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 105 zabytkom. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się.  Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

*Logo Pomników Historii zostało zaprezentowane podczas I Ogólnopolskiego Spotkania Opiekunów Pomników Historii, które odbyło się 1 czerwca 2011 r. w Lublinie. Logo jest własnością Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
 

1.  Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3.  Bochnia – kopalnia soli
4.  Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5.  Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6.  Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pod wezwaniem św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7.  Chełmno – stare miasto
8.  Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym
9.  Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. paulinów
10.  Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
11.  Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
12.  Frombork – zespół katedralny
13.  Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
14.  Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
15.  Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
16. Gdańsk – Twierdza Wisłoujście 
17.  Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
18.  Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
19.  Gliwice – radiostacja
20.  Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
21.  Gostyń – Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
22.  Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
23.  Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
24.  Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
25.  Grunwald – Pole Bitwy
26.  Janów Podlaski – Stadnina koni
27.  Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju
28.  Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
29.  Kamień Pomorski – zespół katedralny
30.  Kanał Augustowski – droga wodna
31.  Kanał Elbląski
32.  Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
33.  Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
34.  Kazimierz Dolny
35.  Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
36.  Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
37.  Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów
38. Koszuty – zespół dworsko-parkowy 
39.  Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
40.  Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
41.  Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
42.  Kraków – historyczny zespół miasta
43.  Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
44. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy 
45.  Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
46.  Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
47. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy 
48.  Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
49.  Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
50.  Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
51. Lidzbark Warmiński  – zamek biskupów warmińskich 
52.  Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
53.  Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
54.  Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
55.  Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
56.  Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
57.  Łowicz – Bazylika Katedralna (dawna Kolegiata Prymasowska) pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
58.  Malbork – zespół zamku krzyżackiego
59.  Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
    
60. Nowy Wiśnicz – zespół architektoniczno-krajobrazowy 
61.  Nysa – zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
62.  Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
63.  Olesno – kościół odpustowy pod wezwaniem św. Anny
64.  Ostrów Lednicki
65.  Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
66.  Paczków – zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
67.  Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
68. Płock – Wzgórze Tumskie 
69.  Poznań – historyczny zespół miasta
70.  Przemyśl – Twierdza Przemyśl
71.  Przemyśl – zespół staromiejski
72.  Pułtusk – kolegiata pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
73.  Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
74.  Radruż – Zespół cerkiewny
75. Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem 
76.  Rydzyna - założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
77.  Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
78.  Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
79.  Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
80. Staniątki – opactwo św. Wojciecha Mniszek Benedyktynek
    
81.  Stargard – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
82.  Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
83.  Strzegom – kościół pod wezwaniem św. św. Apostołów Piotra i Pawła
84.  Strzelno – zespół dawnego klasztoru Norbertanek
85.  Sulejów – zespół opactwa cystersów
86.  Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
87.  Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy
88. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe 
89.  Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze
90.  Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
91.  Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
92.  Toruń – Stare i Nowe Miasto
93.  Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
94.  Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
95. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór 
96.  Wąchock – zespół opactwa cystersów
97.  Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
98.  Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
99.  Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
100.  Wieliczka – kopalnia soli
101.  Wiślica – zespół kolegiaty pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz grodzisko
102. Włocławek – katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
103.  Wrocław – zespół historycznego centrum
104.  Wrocław – Hala Stulecia
105.  Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
106.  Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
107.  Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna