Narodowy instytut dziedzictwa

Położone w południowej części Polski na Nizinie Śląskiej dobro, znajduje się w jednym z tradycyjnych regionów metalogenicznych - w północnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. To największa i najważniejsza w Polsce zabytkowa kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz ze zintegrowanym systemem gospodarowania wodami podziemnymi.

Badania archeologiczne dowodzą, że złoża cynku i ołowiu eksploatowano na tym terenie już w III i IV wieku n.e. Pierwszy historyczny dokument potwierdzający wydobycie srebra w tej okolicy to edykt papieski z 1136 roku, wymieniający miejsce niedaleko Bytomia, na południe od Tarnowskich Gór. W 1247 roku książę opolski Władysław I wydał przywilej górniczy „plumbum habebit liberum” (zezwolenie na wydobycie ołowiu) dla dzielnicy Repty, która obecnie stanowi część Tarnowskich Gór.

„Ordunek Gorny” - przyjęta w 1528 roku ustawa górnicza  - odzwierciedlała powstanie nowego wielonarodowego społeczeństwa górniczego, gdzie zatrudnienie znalazło wielu niemieckojęzycznych urzędników, nadzorców i górników. Wydobywany w Tarnowskich Górach ołów odegrał niezwykle istotną rolę w rozwoju europejskiego wytopu srebra w XVI w. Drugim niezwykle istotnym dla rozwoju tego miejsca okresem był XIX wiek, wówczas światowe rynki zdominował miejscowy cynk. Kopalnia i związane z nią interesy przemysłowe Państwa Pruskiego położyły podwaliny pod niemiecką rewolucję przemysłową, która rozpoczęła się właśnie na Śląsku, a wypracowany w kopalni system odwadniania pozwolił zaspokoić niemal całkowite zapotrzebowanie na wodę zarówno gwałtownie powiększającej się populacji, jak i przemysłu.

Trzystuletni system gospodarowania wodami podziemnymi zbudowany na płaskim i technicznie trudnym terenie niziny (różnica między najwyżej i najniżej położonym punktem terenu wynosi mniej niż 50 m) to arcydzieło inżynierii hydraulicznej. System podziemny obejmuje zlewnię wody składającą się z ponad 50 km głównych tuneli odwadniających oraz 150 km pobocznych sztolni, chodników i szybów wraz z licznymi wyrobiskami. Sieć tę uzupełniają znajdujące się zarówno pod, jak i nad ziemią pozostałości głównej infrastruktury gospodarowania wodą i bezpośrednio powiązane elementy powierzchniowe, składające się na charakterystyczny krajobraz pogórniczy. Unikatowość tego systemu gospodarowania wodami podziemnymi w skali świata, wynika z planowego i zintegrowanego także pod względem zarządczym powiązania sposobu wydobycia rud metalu z wykorzystaniem nowoczesnych wówczas maszyn parowych, z grawitacyjnym odpływem wody. W rezultacie powstał podziemny kompleks odwadniający kopalnie i jednocześnie dostarczający wodę spożywczą i przemysłową mieszkańcom Tarnowskich Gór, a przez krótki czas także całego regionu. System ten nadal funkcjonuje w dużej mierze w niezmienionej formie.

Większość dobra znajduje się pod ziemią, jednakże w jego skład wchodzą także obiekty na powierzchni ziemi. Bezpośrednio powiązane powierzchniowe obiekty wydobywcze to elementy sztolni, szyby oraz główna hałda usypana z odpadów powstałych w procesie przetwarzania rudy, stanowiąca żywe świadectwo rozmiarów wydobycia cynku i ołowiu w XIX w. Pozostałe niecodzienne i wyróżniające się atrybuty kulturowe obejmują park miejski – wczesny przykład udanego wykorzystania krajobrazu poprzemysłowego na cele społeczne, z dużym wyczuciem zachowujący delikatną strukturę kopców przyszybowych i hałd.

Charakterystyczny krajobraz pogórniczy podziwiać można na rozległym obszarze Rezerwatu Przyrody Segiet (krajobraz pogórniczy Srebrnej Góry). Widoczne są tam tzw pingi i warpie: wtórne formacje ziemne u wylotu szybu, przypominające dzwonowate wykopy charakterystyczne szczególnie dla wydobycia węgla lub otoczenia wokół kopalni krzemienia. Powstały one w rezultacie wydobycia ołowiu i srebra w XVI wieku oraz cynku i żelaza w XIX wieku.

Podziemne dziedzictwo pozostaje pod opieką miejscowego Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, którego historia sięga lat 30. XX wieku, a które działa nieprzerwanie od 1957 roku.

Więcej informacji na stronie http://unesco.tarnowskiegory.pl/