Narodowy instytut dziedzictwa

Kraków jest miejscem niezwykłym ze względu na tradycje historyczne. Do końca XVI wieku był stolicą Polski, miejscem koronacyjnym królów i nekropolią królewską. Pełnił ważne funkcje gospodarcze, artystyczne i intelektualne. Takim znaczącym ośrodkiem pozostał do dzisiaj. Los oszczędził miastu zniszczeń. Dzięki temu Kraków na przestrzeni tysiąclecia zdołał zachować ciągłość kulturową. Pamięć przeszłości jest w nim starannie pielęgnowana. Przykładami są m.in.: średniowiecza tradycja odgrywania co godzinę hejnału z wieży kościoła Mariackiego, doroczna zabawa, zwana Lajkonikiem, upamiętniająca ocalenia miasta podczas najazdów tatarskich w XIII wieku, czy kultywowanie zwyczajów Bractwa Strzeleckiego działającego od XV wieku.

Na Wawelu, wapiennym wzgórzu nad rzeką Wisłą, stanowiącym pierwotny ośrodek osadnictwa, z czasem ukształtowała się siedziba królewska. W XVI wieku nadano jej renesansową formę. Do zamku królewskiego przylega gotycka katedra z XIV wieku, w której na szczególną uwagę zasługują mauzoleum ostatnich Jagiellonów i Kaplica Zygmuntowska z I połowy XVI wieku, uchodząca za najwspanialsze dzieło architektury renesansowej w środkowej Europie.

U stóp Wawelu rozciąga się Stare Miasto lokowane w 1257 r. Jego rynek jest jednym z największych europejskich placów średniowiecznych. Znajdują się tu najważniejsze budowle miejskie m.in.: Sukiennice - hala targowa zbudowana w 2. połowie XIV wieku, z czasem zwieńczona renesansową attyką, oraz gotycki kościół farny, zwany Mariackim, z początku XIV wieku. W bogato wyposażonym wnętrzu kościoła Mariackiego wyróżnia się największy w Europie gotycki ołtarz szafowy, rzeźbiarskie dzieło Wita Stwosza z końca XV wieku. Rynek otaczają kamienice i pałace patrycjuszowskie, reprezentujące wszystkie architektoniczne formy stylowe.

W historycznym centrum miasta znajduje się kilkadziesiąt kościołów. Na szczególną uwagę zasługują: romański kościół św. Andrzeja, gotyckie kościoły klasztorne dominikanów i franciszkanów, barokowy kościół św. św. Piotra i Pawła, akademicka kolegiata św. Anny. Naprzeciw kolegiaty wznosi się gmach Collegium Maius, pierwsza siedziba uniwersytetu, ufundowanego w 1364 roku.

Stare Miasto otaczały niegdyś potężne fortyfikacje, wznoszone od końca XIII wieku i rozbudowywane przez kolejne dwa stulecia. Zachowały się z nich jedynie fragmenty, a wśród nich wieża głównej bramy miejskiej, zwanej Floriańską, oraz unikalny, kolisty w formie, ceglany Barbakan. Na miejscu rozebranych w XIX wieku murów miejskich i fos powstał park miejski - Planty, otaczający do dziś Stare Miasto pierścieniem zieleni.

W 1335 r. król Kazimierz Wielki wydał przywilej lokacyjny dla nowego miasta, zwanego Kazimierzem, usytuowanego na południe od Krakowa. Odpowiednikiem wzgórza wawelskiego była tam Skałka, związana z kultem św. Stanisława Szczepanowskiego, który w XII wieku w tym miejscu miał ponieść męczeńską śmierć. W północnej części Kazimierza wydzielono dzielnicę żydowską z placem targowym i licznymi, zachowanymi do dziś, synagogami. Najsłynniejszymi z nich są: Stara Synagoga, gotycka budowla z XIV wieku mieszcząca obecnie muzeum i synagoga Remu`h z 1553 roku otoczona cmentarzem, który jest celem pielgrzymek ortodoksyjnych Żydów z całego świata.

Wpis na podstawie kryterium IV.