Narodowy instytut dziedzictwa

Zabytek Zadbany to ogólnopolski konkurs Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków. Celem konkursu jest promocja opieki nad zabytkami, poprzez propagowanie najlepszych wzorów konserwacji, utrzymania i zagospodarowania zabytków. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Zwycięzców konkursu Zabytek Zadbany poznamy podczas uroczystej gali Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków.

Uprzejmie informujemy, że Gala Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków będzie rejestrowana. Powstały w ramach rejestracji materiał zostanie zamieszczony w wersji pełnej oraz skróconej m. in. na kanale TV NID youtube. Uczestnictwo w Gali jest równoznaczne z wyrażeniem zgody na publikację wizerunku.

poddało ocenie jakość i zakres prac budowlanych, konserwatorskich, restauratorskich, rewaloryzacyjnych prowadzonych przy zabytkach zgłoszonych do konkursu. Podczas obrad wyłoniono następującą listę nominowanych:

A. Kategoria utrwalenie wartości zabytkowej obiektu
Nominacje:
1. Kaplica Hochberga przy kościele Świętego Wincentego i Świętego Jakuba – obecnej katedrze greckokatolickiej we Wrocławiu, woj. dolnośląskie
2. Kościół parafialny Świętej Jadwigi Śląskiej w Miłkowie, woj. dolnośląskie
3. Kościół parafialny Świętego Jacka w Chochołowie, woj. małopolskie
4. Kościół parafialny salezjanów Świętego Józefa w Przemyślu, woj. podkarpackie

B. Kategoria rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu
Nominacje:
1. Park-arboretum w Gołuchowie, woj. wielkopolskie

C. Kategoria adaptacja obiektów zabytkowych
Nominacje:
1. Dawna trafostacja, obecnie Trafostacja Sztuki w Szczecinie, woj. zachodniopomorskie
2. Dwór Purgoldów w Psieniu-Ostrowie, woj. wielkopolskie
3. Zespół pałacowo-parkowy, obecnie siedziba Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny w Koszęcinie, woj. śląskie

D. Kategoria architektura i konstrukcje drewniane
Nominacje:
1. Kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi, woj. śląskie
2. Kościół filialny Świętego Krzyża w Obornikach, woj. wielkopolskie

E. Kategoria architektura przemysłowa i budownictwo inżynieryjne
Nominacje:
1.    Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna wraz z chodnikiem podstawowym w pokładzie 510, obecnie obiekt Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, woj. śląskie
2.    Dawna hala walcowni cynku, obecnie Muzeum Hutnictwa Cynku „Walcownia” w Katowicach-Szopienicach, woj. śląskie

Nagrodę w  Kategorii specjalnej: właściwe użytkowanie i trwała opieka nad zabytkiem otrzymuje Kościół ewangelicko-augsburski w Pasymiu, woj. warmińsko-mazurskie.

Laureatów i wyróżnionych w konkursie poznamy podczas uroczystej gali Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków, która odbędzie się 18 kwietnia br. w Zamościu.

18 kwietnia na całym świecie obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. W Polsce jego idea realizuje się poprzez prezentowanie dóbr kultury o istotnym znaczeniu dla krajowego, europejskiego i światowego dziedzictwa kulturowego oraz uhonorowanie konserwatorów i właścicieli zabytków, którzy w szczególny sposób przyczynili się do ich ratowania.

SZCZEGÓŁOWE INFORMACJE NT. NOMINOWANYCH OBIEKTÓW:

KATEGORIA UTRWALENIE WARTOŚCI ZABYTKOWEJ OBIEKTU

Nominacja

Kościół parafialny Świętego Józefa w Przemyślu, woj. podkarpackie

Właściciel: Towarzystwo Salezjańskie – Dom Zakonny w Przemyślu



Budowę świątyni rozpoczęto w 1912 r. według projektu architekta Maria Ceradiniego z Turynu. Współpracowali przy niej dwaj architekci miejscowi –Stanisław Majerski z Przemyśla i Stefan Müller z Krakowa. Prace przerwano w czasie pierwszej wojny światowej i ostatecznie kościół został ukończony w 1923 r. Architektura i wnętrze wraz z wystrojem malarskim ścian, ołtarzami i konfesjonałami zostały zakomponowane w jednolitym stylu neogotyckim.

W latach 2005-2013 przeprowadzono w kościele kompleksowe prace budowlane i konserwatorskie. Objęły one stabilizację konstrukcji, prace przy pokryciu dachu i ślusarce okiennej, prace konserwatorskie przy ceglanych elewacjach kościoła wraz z ich detalem architektonicznym, a także kompleksowe prace we wnętrzu. Konserwacji poddano pierwotną posadzkę lastrykową, odkryto i uczytelniono wystrój malarski ścian, zasłonięty przemalowaniami z lat 60. XX w. Uczytelniono historyczne wartości estetyczne architektury i wystroju świątyni.

Nominacja

Kościół parafialny Świętej Jadwigi Śląskiej w Miłkowie, woj. dolnośląskie

Właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Świętej Jadwigi Śląskiej w Miłkowie



Kościół w obecnej formie wzniesiono w 1542 r. W 1556 r. stał się świątynią gminy protestanckiej i służył jej do połowy XVII w. W tym wieku dostawiono wieżę, która obecną formę – z okładziną granitową w przyziemiu i ceglaną nadbudową neogotycką – uzyskała w XIX w. Na ścianach zewnętrznych zachowały się epitafia karkonoskich laborantów – potomków czeskich uciekinierów religijnych z czasów wojny trzydziestoletniej.

W latach 2012-2016 przeprowadzono prace budowlane i konserwatorskie, które stanowiły kontynuację prowadzonych wcześniej prac przy wymianie łupkowego pokrycia dachu oraz we wnętrzu kościoła. Usunięto wtórne tynki cementowe na elewacjach korpusu, eksponując i poddając renowacji oryginalne wyprawy gotyckie na bazie wapna dołowanego. Uczytelniono fakturę detali z piaskowca, stosując w razie potrzeby uzupełnienia ze złóż miejscowych. Prace konserwatorskie objęły także historyczną strukturę architektoniczną wieży oraz zespół kamiennych epitafiów.

Nominacja

Kościół parafialny Świętego Jacka w Chochołowie, woj. małopolskie

Właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Świętego Jacka w Chochołowie

 

Kościół o wyjątkowej na tle ówczesnych tradycji podhalańskich skali i materiale wzniesiono w latach 1853-1873 według projektu uznanego krakowskiego architekta Feliksa Księżarskiego. Neogotycka budowla z piaskowca karpackiego powstała dzięki determinacji ks. Wojciecha Blaszyńskiego, pochodzącego z Chochołowa proboszcza parafii w pobliskiej Sidzinie.

W latach 2008-2014 przeprowadzono prace konserwatorskie kamiennych elewacji kościoła, zdegradowanych przez wykonane w latach 90. XX w. ocieplenie ścian. Przywróciły one autentyczny, jednolity charakter architekturze, pozwoliły wydobyć, poddać renowacji i uczytelnić wątki kamienne, kolorystykę i fakturę elewacji, liczne detale – sterczyny, szczyty, gzymsy. Pracom konserwatorskim poddano także wieńczące ramiona transeptu kościoła kamienne rzeźby świętych biskupów – Stanisława i Wojciecha – patronów diecezji krakowskiej i inicjatora budowy kościoła.

Nominacja

Kaplica Hochberga przy kościele Świętego Wincentego i Świętego Jakuba – obecnej katedrze greckokatolickiej we Wrocławiu, woj. dolnośląskie

Właściciel: Diecezja Wrocławsko-Gdańska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce



Barokową kaplicę z bogatym wystrojem artystycznym wzniesiono dla Franciszka Ferdynanda von Hochberga – opata norbertanów – w latach 1723-1727. Wnętrze zostało wyposażone w dekoracje rzeźbiarskie, malarskie i sztukatorskie. Kaplica została poważnie zniszczona, wraz z całym kościołem, w 1945 roku. Po wojnie obiekt zabezpieczono, jednak przez kolejne lata pozostawał zamknięty i niedostępny. Prace budowlane, konserwatorskie i renowacyjne rozpoczął nowy właściciel obiektu, którym w 1997 r. został Kościół greckokatolicki.

W latach 2001-2013 przeprowadzono kompleksowe prace. Remont objął montaż instalacji, prace konstrukcyjno-budowlane przy murach, sklepieniach i dachu kaplicy, Wykonano renowację elewacji. Prace konserwatorskie, rewaloryzacyjne i odtworzeniowe we wnętrzu zostały oparte na wnikliwych pracach inwentaryzatorskich i kwerendach archiwalnej ikonografii. Dla przykładu – w gruzie zalegającym kaplicę zidentyfikowano niemal 95 proc. oryginalnych fragmentów ołtarza rozbitego na ponad 300 kawałków; wykorzystano przechowywaną w Marburgu pełną, barwną dokumentację zdjęciową fresków wykonaną w 1944 r. Działania te pozwoliły zachować wszystkie elementy autentycznej substancji i przywrócić splendor barokowego wystroju.

KATEGORIA REWALORYZACJA PRZESTRZENI KULTUROWEJ I KRAJOBRAZU

Nominacja

Założenie parkowe w Gołuchowie, woj. wielkopolskie

Zarządca: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie – jednostka szczególna Lasów Państwowych



Zespół zamkowy w Gołuchowie jest ważnym miejscem dla dziejów kultury polskiej. Towarzyszący zamkowi rozległy park został ukształtowany w 2 połowie XIX wieku przez właścicieli majątku – Jana i Izabelę z Czartoryskich Działyńskich oraz planistę ogrodów Adama Kubaszewskiego. Rozległe założenie (niemal 160 ha), z układem wodnym opartym o rzekę Ciemną, składa się z wielu części – zarówno komponowanych, jak i z części parkowo-leśnej. Na jego terenie rośnie obecnie ok. 600 gatunków drzew i krzewów, w tym wiele egzotycznych i pomnikowych; znajdują się tu m.in. ogród ziołowo-kwiatowy, winnica, ananasarnia, matecznik roślin ozdobnych.

Oceniane w konkursie prace z lat 2000-2017 objęły kompleksową rewaloryzację kompozycji przestrzennej parku (przywracanie historycznego układu nasadzeń, rekultywację polan, zakładanie trawników), odtwarzanie i uzupełnianie alei, kolekcji dendrologicznych i innych nasadzeń, prace pielęgnacyjne i ochronne szaty roślinnej, prace uczytelniające układ wodny oraz komunikacyjny parku. Systematyczna konserwacja i pielęgnacja utrwaliła wartości krajobrazu historycznego założenia parkowego.

KATEGORIA ADAPTACJA OBIEKTU ZABYTKOWEGO

Nominacja

Dawny budynek przetwornic i transformatorownia, obecnie Trafostacja Sztuki w Szczecinie, woj. zachodniopomorskie

Zarządca: Trafostacja Sztuki w Szczecinie



Budynek związany z elektryczną siecią miejską Szczecina został wybudowany w 1911 roku według projektu Georga Vallentina (mieścił przetwornice i prawdopodobnie elektrownię). Po drugiej wojnie światowej zainstalowano w nim transformatory. Następnie mieścił spółdzielnię elektrotechniczną. W latach 80. XX w. został wyłączony z użytku i podlegał postępującej degradacji.

W latach 2011-2013 budynek poprzemysłowy został adaptowany na obiekt wystawienniczy i koncertowy – Trafostację Sztuki. Przeprowadzono prace budowlane zabezpieczające stabilność konstrukcyjną murów i dachu obiektu. Elewacjom przywrócono historyczny wygląd – zostały oczyszczone, uzupełniono lub odtworzono detale gzymsów i wyprawy tynkarskie płycin. Pierwotne, mocno skorodowane okna zastąpiono ślusarką o analogicznych podziałach. We wnętrzu zachowano w znacznym stopniu układ przestrzenny wynikający z pierwotnej funkcji, a współczesne uzupełnienia podkreślają poprzemysłowy charakter obiektu.

Nominacja

Zespół pałacowo-parkowy w Koszęcinie, obecnie siedziba Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny, woj. śląskie

Właściciel: Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny



Siedziba szlachecka w Koszęcinie podlegała licznym przemianom co najmniej od XVII w. Pałac otoczony krajobrazowym parkiem w obecnej postaci został ukształtowany w XIX wieku. Przebudowa w latach 1828-1830, przeprowadzona według projektu berlińskiego architekta Alberta Rocha, ujednoliciła szatę architektoniczną pałacu i nadała mu cechy neoklasycystyczne. Od 1953 roku zespół pałacowo-parkowy jest siedzibą Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”.

W latach 2009-2014 przeprowadzono prace budowlane, konserwatorskie i adaptacyjne na potrzeby Śląskiego Centrum Edukacji Regionalnej. Przywrócono historyczną kolorystykę elewacji oraz formę wieży, przekształconej w wyniku wcześniejszych prac remontowych z lat 1969-1972. W zrewaloryzowanych wnętrzach odkryto, uczytelniono i wyeksponowano elementy historii budowlanej obiektu i autentycznego wystroju – wnęki strzelnicze, polichromie stropu i ścian. Przeprowadzono prace porządkowe i rekompozycyjne w obrębie zabytkowego parku.

Nominacja

Dwór w miejscowości Psienie-Ostrów, woj. wielkopolskie

Właściciel: Krzysztof i Magdalena Zdunkowie



Siedziba mieszkalna w stylu neorenesansowym została wzniesiona w latach 90. XX wieku dla Wilhelma i Idy Purgoldów, właścicieli majątku Psienie-Ostrów. W 2006 r. w dworze miał miejsce pożar; budynek podlegał postępującej degradacji. Od 2011 roku ponownie jest własnością prywatną.

W latach 2012-2017 przeprowadzono rewaloryzację i adaptację dworu, przywracając mu historyczną funkcję mieszkalną. Prace remontowe i konserwatorskie objęły między innymi przywrócenie pierwotnego kształtu bryły dachu i materiału pokrycia dachowego, konserwację ceglanych elewacji wraz z wyprawami tynkarskimi detalu architektonicznego, renowację zachowanych elementów oryginalnego wystroju – zachowanych drzwi wejściowych oraz posadzki ceramicznej. Pomieszczenia wszystkich kondygnacji wraz z poddaszem zostały przystosowane do funkcji mieszkalnej; nowe elementy (między innymi stolarkę) wykonano na podstawie oryginalnych wzorów, zachowując walor estetyczny. Uporządkowano otoczenie dworu.

KATEGORIA ARCHITEKTURA I BUDOWNICTWO DREWNIANE

Nominacja

Kościół filialny Świętego Krzyża w Obornikach, woj. wielkopolskie

Właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Miłosierdzia Bożego w Obornikach



Pierwotny kościół Świętego Krzyża wzniesiono w 1604 r. Obecny został wybudowany w 1766 r. z fundacji mieszczki obornickiej Łucji Łojczykowskiej, co upamiętnia zachowana do dziś inskrypcja na belce nad wejściem do kościoła. W 1832 r. dobudowano wieżę. Kościół ma zdwojoną konstrukcję ścian – wewnętrzną zrębową i zewnętrzną ryglową.

W latach 2015-2016 przeprowadzono prace z wykorzystaniem tradycyjnych technik ciesielskich, także tych konstrukcyjnych. W pierwszej kolejności wzmocniono wieżę kościelną, wprowadzając zastrzał w formie krzyża św. Andrzeja. Następnie poddano konserwacji ryglowe ściany kościoła. Po usunięciu cegły osiemnastowiecznej z pól konstrukcji oczyszczono i zaimpregnowano belki, a następnie ponownie wmurowano oryginalne cegły wypełnienia. Wzmocniono nakładkami i dokonano koniecznych wymian belek stropowych i więźby dachowej. W miejsce dachówki ceramicznej przywrócono historyczny materiał pokrycia dachu – gont modrzewiowy.

Nominacja

Kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi, woj. śląskie

Właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi



Późnogotycki, drewniany kościół w Starej Wsi został wzniesiony w 1522 r. od podstaw, jako trzecia z kolei świątynia parafialna w tym miejscu. Datację potwierdzają badania dendrochronologiczne. W XVIII w. obudowano kościół sobotami, w XIX – zmieniono kształt hełmu wieży. Wystrój malarski ścian wnętrza pochodzi z czterech kolejnych faz – z 2 ćw. XVI w., z lat 1787 i 1870 oraz z 1926 r.

W latach 2009-2017 oczyszczono, uzupełniono ubytki i zaimpregnowano gontowy dach i szalowanie ścian, dokonując koniecznych uzupełnień gontem modrzewiowym. Prace przywróciły naturalną kolorystykę i fakturę elewacji i pokrycia dachowego. Wykonano remont zbutwiałej partii zrębu kościoła. Oczyszczono i zabezpieczono hełmy wieży i sygnaturki. Prace konserwatorskie i restauratorskie we wnętrzu pozwoliły odkryć, uczytelnić i harmonijnie wyeksponować cztery zróżnicowane warstwy polichromii. W trosce o bezpieczeństwo świątyni wprowadzono instalacje systemu przeciwpożarowego i monitoringu, a w otoczeniu kościoła poddano pracom pielęgnacyjnym starodrzew i zlikwidowano napowietrzne kable instalacyjne.

KATEGORIA ARCHITEKTURA PRZEMYSŁOWA I BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE

Nominacja

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna wraz z chodnikiem podstawowym w pokładzie 510 w Zabrzu, woj. śląskie

Posiadacz: Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu



Budowę sztolni odwadniającej i transportowej, łączącej kopalnie i pola górnicze Zabrza i Królewskiej Huty, rozpoczęto w 1799 roku. Była to najdłuższa budowla wykorzystująca system odwadniania grawitacyjnego w górnictwie europejskim swoich czasów (14,25 km). Od XIX w. pełniła funkcje pomocnicze i była stopniowo wyłączana z użytku, aż do ostatecznego zamknięcia w latach 50. XX wieku.

W latach 2013-2017 przeprowadzono kompleksowe prace na odcinku sztolni liczącym 2 km, częściowo biegnącym dwoma korytarzami łączonymi przecinkami, z miejscami dwóch mijanek dla łodzi oraz łączącym się ze sztolnią chodnikiem w pokładzie węgla 510. Udrożniono przebieg sztolni, a następnie zabezpieczono i udostępniono zabytkowe wyrobiska. Zachowując wymagania bezpieczeństwa zachowano w 80 proc. oryginalne kamienne i ceglane obudowy korytarzy i przecinek. Obudowę drewnianą chodnika w pokładzie 510 wykonano zgodnie z metodami stosowanymi w początkach XIX w. Zakonserwowano odkryte w czasie prac łodzie do transportu urobku czy drewniane koryta służące do odprowadzania wody. Wprowadzono elementy konieczne dla obsługi ruchu turystycznego.

Nominacja

Dawna walcownia cynku, obecnie Muzeum Hutnictwa Cynku „Walcownia” w Katowicach-Szopienicach, woj. śląskie

Zarządca: Fundacja Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska



Hala walcowni cynku koncernu „Giesche Erben” została wybudowana w latach 1903-1904 i rozbudowana w 1917 r. We wnętrzu wydzielono trzy części: halę ciągu produkcji blachy, nawę maszyn parowych oraz halę magazynową. Zakład był użytkowany zgodnie ze swoim przeznaczeniem do 2002 roku.

W latach 2014-2017 przeprowadzono prace remontowe, konserwatorskie i adaptacyjne na nowe potrzeby wystawiennicze. Przeprowadzono remont konstrukcji i wymieniono poszycie dachu, zlikwidowano wtórne przemurowania elewacji, oczyszczono i poddano renowacji lica ceglane. Pracom konserwatorskim poddano zachowaną pierwotną ślusarkę i stolarkę okienną; w otwory przywrócone dzięki usunięciu przemurowań wstawiono okna stalowe wzorowane na podziałach i profilach oryginalnej ślusarki. We wnętrzach wyeksponowano oryginalne żeliwne posadzki i okładziny ceramiczne. Prace konserwatorskie objęły serce zakładu – zachowany zespół maszyn parowych i linii walcarek. Uporządkowano otoczenie obiektu.

KATEGORIA SPECJALNA:
WŁAŚCIWE UŻYTKOWANIE I TRWAŁA OPIEKA NAD ZABYTKIEM

Nagroda

Laureatem w kategorii specjalnej właściwe użytkowanie i trwała opieka nad zabytkiem jest kościół ewangelicko-augsburski w Pasymiu, woj. warmińsko-mazurskie

Właściciel: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pasymiu



Kościół gotycki w Pasymiu stanowi cenny przykład budownictwa państwa zakonnego w Prusach. W 1525 r., po sekularyzacji państwa zakonnego, został świątynią ewangelicką. Funkcję tę pełni nieprzerwanie do dziś. W XVIII w. została nadbudowana wieża, a wnętrze nakryto drewnianym sklepieniem kolebkowym, zintegrowanym z charakterystycznymi dla kościołów protestanckich emporami. Zachowane wyposażenie, od początku związane z obiektem, stanowi cenny przykład harmonijnych nawarstwień stylowych, zachowywanych przez kolejnych gospodarzy kościoła.

Nagrodę przyznano za wzorowe i systematyczne działania konserwatorskie obejmujące architekturę oraz wnętrza świątyni. Wspólnym mianownikiem wieloletnich, prowadzonych od 1995 r. prac jest właściwe rozpoznanie badawcze oraz poszanowanie integralności i autentyzmu zabytku. Prace budowlane i konserwatorskie objęły zmianę pokrycia dachu – ceramicznego korpusu i gontowego hełmu wieży, konserwację lic ceglanych elewacji i wnętrza wieży, uczytelnienie odkrytych w trakcie prac maswerkowych fryzów malarskich, prace konserwatorskie przy elementach wyposażenia. Kościół jest zarówno miejscem sprawowania liturgii, jak i ośrodkiem kulturotwórczym – służy koncertom, spotkaniom, działa przy nim muzeum parafialne.